เรื่องสิทธิมนุษยชน : สิทธิในที่อยู่อาศัย ปุจฉา ที่อยู่อาศัยเกี่ยวข้องกับเราอย่างไรและในระดับประเทศมีแนวคิดเรื่องที่อยู่อาศัยอย่างไรบ้าง? วิสัชนา มนุษย์เกิดที่ไหน ถ้าเป็นในอดีตคำตอบก็คือเกิดในบ้าน แม้ในปัจจุบัน คนส่วนใหญ่จะเกิดที่โรงพยาบาล แต่ก็มาเติบโตในบ้าน บ้านไม่ได้เป็นเพียงที่ซุกหัวนอนหรือที่อาศัยนอนเท่านั้น บ้านเกี่ยวข้องกับเราตลอดเวลา บ้านหรือที่อยู่อาศัยช่วยไม่ให้เราเปียกฝน กันร้อน กันหนาว เป็นที่พักผ่อน แม้กระทั่งยามทุกข์ เราก็ใช้บ้านเป็นที่ปลอบประโลมความทุกข์ใจ บ้านยังใช้เป็นที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา เกี่ยวกับความเชื่อ เกี่ยวกับครอบครัว ความรัก ความอบอุ่น ความมั่นคง ฯลฯ การมีบ้าน จึงเป็นสิทธิพื้นฐานหรือสิทธิมนุษยชนประการหนึ่ง ซึ่งได้รับการยอมรับไว้ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน ข้อ 25 กล่าวว่า ทุกคนมีสิทธิในมาตรฐานการครองชีพอันเพียงพอสำหรับสุขภาพและความเป็นอยู่ดีของตนและครอบครัว รวมทั้งอาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และในกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม ข้อ 11 กล่าวว่ารัฐจะประกันสิทธิในอาหาร เครื่องนุ่งห่มและที่อยู่อาศัย เป็นที่น่าเสียดาย รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ที่ได้ชื่อว่าเป็นรัฐธรรมนูญฉบับที่ดีที่สุดฉบับหนึ่งของประเทศไทยไม่ได้พูดถึงสิทธิในที่อาศัยอย่างชัดเจน กล่าวแต่เพียงว่า “รัฐต้องจัดระบบการถือครองที่ดินและการใช้ที่ดินอย่างเหมาะสม...” ไว้ในหมวดแนวนโยบายพื้นฐานแห่ง แต่ทว่า ในทุกประเทศ รวมทั้งประเทศไทย มีผู้คนจำนวนค่อนข้างมากไม่มีบ้านที่อยู่อาศัยของตนเอง ต้องเช่า จำนวนไม่น้อยเป็นคนไร้บ้าน ต้องเร่ร่อนหาที่ซุกหัวนอนเป็นคืนๆไป น่าเวทนายิ่งนัก ปุจฉา สถานการณ์ด้านที่อยู่อาศัยในประเทศไทยเป็นอย่างไรบ้าง ? วิสัชนา ตามที่ได้กล่าวมาแล้วว่าที่อยู่อาศัยมีความสำคัญต่อเราเป็นอย่างยิ่ง ทุกคนต้องการที่อยู่อาศัย ในประเทศไทยเมื่อกล่าวถึงที่อยู่อาศัยเกี่ยวข้องกับพวกเราทุกคน ปัญหาด้านที่อยู่อาศัยเกิดขึ้นกับทุกชนชั้น ไม่ว่าร่ำรวย ชนชั้นกลาง ชนชั้นล่าง ชนชั้นกลางเองเมื่อจะซื้อบ้านในกรุงเทพฯ หรือปริมณฑลพื้นที่ไม่กี่สิบตารางวาก็ต้องผ่อนบ้านหลายสิบปีเป็นหนี้สินจนลูกหลานโต สำหรับชนชั้นล่างนั้นประสบปัญหาที่หนักหน่วงมาก ทั้งปัญหาไม่มีที่อยู่อาศัยต้องเป็นผู้เร่ร่อน นอนข้างถนน สะพานลอย โดยเฉพาะอยู่เป็นชุมชนแออัด ปัจจุบัน มีชุมชนแออัดในประเทศไทยประมาณ 1,800 ชุมชน 370,000 ครอบครัว ประชากร 1.8 ล้านคน ส่วนใหญ่จะเข้าไปสร้างบ้านในที่ดินของรัฐและอกชนด้วยการเช่า บุกเบิกและบุกรุก ส่งผลให้ชุมชนไม่มีความมั่นคงในที่อยู่อาศัย มีโอกาสถูกยกเลิกสัญญาเช่า หรือไล่รื้อจากเจ้าของที่ดิน เพื่อนำที่ดินไปใช้ในประโยชน์อื่น ซึ่งมีชุมชนจำนวนหนึ่งที่กำลังมีปัญหาที่อยู่อาศัย คือเป็นชุมชนที่อยู่ในสถานการณ์ไล่รื้อ ภาครัฐพยายามแก้ไขปัญหาด้วยการจัดหาที่อยู่อาศัยใหม่ ทั้งที่อยู่ในรูปของแฟลตหรือที่อยู่อาศัยนอกเมือง แต่ก็ทำให้เกิดภาระกับผู้ถูกไล่รื้อคือ ค่าผ่อนบ้าน การเปลี่ยนงานซึ่งก็เป็นเรื่องยากลำบากมาก สำหรับผู้ที่ยังทำงานที่เดิมก็ต้องรับภาระเรื่องค่าเดินทางจากบ้านมาที่ทำงาน ผู้ถูกไล่รื้อส่วนใหญ่ต้องกลับเข้ามาอาศัยในชุมชนแออัดอีก แนวทางที่น่าจะแก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยของชุมชนแออัดได้คือ ให้ชุมชนได้อาศัยอยู่ที่เดิมโดยมีการปรับปรุงและพัฒนาสภาพแวดล้อมให้น่าอยู่เพื่อไม่ให้สังคมรังเกียจ รัฐควรเปิดโอกาสให้ชุมชนเช่าที่ดินระยะยาว ค่าเช่าถูก หรือจัดสรรที่ดินให้ และที่สำคัญจะต้องให้ชาวชุมชนมีส่วนร่วมกำหนดชีวิตตนเองด้วย ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ