สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเลือกตั้งประธานาธิบดีของอินโดนีเซีย

สมชาติ เจศรีชัย

      ฉบับนี้ตั้งใจจะเขียนถึงวีรชนคนอาเซียนของอินโดนีเซีย คือ ท่านซูการ์โน แต่มีเหตุการณ์การเลือกตั้งประธานาธิบดีของอินโดนีเซียเมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2557 แทรกเข้ามา จึงคิดว่ามีประเด็นน่าสนใจที่ต้องนำเสนอก่อน เพราะถ้าพูดถึงการเลือกตั้งในอาเซียนแล้วคงไม่มีการเลือกตั้งใดในชาติอาเซียนที่มีขนาดใหญ่เท่ากับอินโดนีเซียอีกแล้ว เพราะมีผู้มีสิทธิเลือกตั้งประมาณ 187 ล้านคน ที่อาศัยอยู่บนเกาะน้อยใหญ่กว่า 17,000 เกาะ และเป็นประเทศที่เป็นประชาธิปไตยขนาดใหญ่เป็นที่สามของโลก

      เลือกตั้งประธานาธิบดีคนที่ 7 ของอินโดนีเซียที่ผ่านมาเป็นการชิงชัยกันระหว่างสองผู้ลงสมัครคือโจโก วิโดโด (Joko Widodo) หรือ รู้จักกันในนาม โจโกวี (Jokowi) ซึ่งเคยเป็นเซลล์แมนขายเฟอร์นิเจอร์ในเมืองเล็กๆ และลงสมัครรับเลือกตั้งได้เป็นนายกเทศมนตรีและผู้ว่าการกรุงจาการ์ตา กับนาย ปราโบโว ซูบีอันโต (Prabowo Subianto) ซึ่งเป็นอดีตผู้บัญชาการหน่วยรบพิเศษของอินโดนีเซีย เคยแต่งงานกับลูกสาวของนายซูฮาร์โต นอกจากนี้ ยังเคยมีประวัติผู้เคยถูกกล่าวหาเรื่องการละเมิดสิทธิมนุษยชนในติมอร์ตะวันออก

      รัฐธรรมนูญและกฎหมายเลือกตั้งกำหนดให้ผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีสมัครในนามบุคคล ไม่ต้องสังกัดพรรคการเมือง แต่จะต้องได้รับการสนับสนุนรับรองและส่งเข้าสมัครโดยพรรคการเมืองพรรคหนึ่งหรือหลายพรรครวมกัน แต่ต้องเป็นพรรคที่มีที่นั่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร 20% ขึ้นไป หรือได้รับคะแนนเสียงจากการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งที่ผ่านมา (ปี 2014) 25% ขึ้นไป เนื่องจากข้อกำหนดนี้ทำให้เป็นไปได้ยากมากสำหรับการที่จะมีพรรคการเมืองพรรคเดียวสนับสนุนผู้สมัคร มีความพยายามขอให้แก้ไขกฎหมายเกี่ยวกับเรื่องนี้เพื่อให้ยืดหยุ่นมากขึ้น แต่ในที่สุดก็ตกลงได้ว่าให้ใช้กฎหมายเดิมไปก่อนสำหรับการเลือกตั้งครั้งนี้ จึงมีการร่วมสนับสนุนผู้สมัครรับเลือกตั้งโดยสองกลุ่มพรรคการเมือง คือ โจโก วิโดโด (Joko Widodo เรียกย่อว่า Jokowi / โจโกวี สมัครตำแหน่งประธานาธิบดี) ยูซุฟ คัลลา (Jusuf Kalla สมัครตำแหน่งรองประธานาธิบดี) สนับสนุนโดยพรรค PDI-P และพรรค PKB, Nas Dem, Hanura ส่วน นายพลปราโบโว ซูเบียนโต (Prabowo Subianto สมัครตำแหน่งประธานาธิบดี) ฮัตตา ราจาซ่า (Hatta Rajasa สมัครตำแหน่งรองประธานาธิบดี) สนับสนุนโดยพรรค Geringa และพรรคอื่น: PPP, PKS, Golkar, PAN, Demokrat โดยผู้สมัครทั้งสองชูนโยบายการหาเสียงอย่างชัดเจน กล่าวคือ โจโกวี ชูนโยบายเกี่ยวกับการปฏิรูปภาครัฐเพื่อปกป้องประชาชนและสิ่งแวดล้อมในประเทศ ปฏิรูปการเมือง การกำจัดการทุจริตคอร์รัปชั่นหรืออาจจะกล่าวได้ว่าโจโกวีมีนโยบายให้ความสำคัญกับประเทศตนเอง (inward-looking) มากกว่าภูมิภาคเป็นสำคัญ ในขณะที่ซูเบียนโต ชูนโยบายการปกป้องประเทศ ที่ยึดผลประโยชน์และความเข้มแข็งของชาติเป็นหลัก

      ภายหลังการลงคะแนนเลือกตั้งเมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2557 คณะกรรมการเลือกตั้งของอินโดนีเซีย ประกาศผลการเลือกตั้งประธานาธิบดีอย่างเป็นทางการแล้วเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม 2557 ปรากฏว่าผู้ชนะการเลือกตั้งคือนาย โจโก วิโดโด ผู้ว่าการกรุงจาการ์ตา ซึ่งได้คะแนน 53.15 เปอร์เซ็นต์ ในขณะที่นายพลปราโบโว ซูเบียนโต ได้ 46.85 เปอร์เซ็นต์ และการเลือกตั้งครั้งนี้มีผู้ออกไปใช้สิทธิ์เลือกตั้ง 70.7 เปอร์เซ็นต์

      การเลือกตั้งประธานาธิบดีของอินโดนีเซียเป็นการใช้สิทธิเลือกตั้งในวันเดียวที่ใหญ่ที่สุดในโลก มีไม่กี่ประเทศที่ใหญ่กว่าอินโดนีเซีย แต่ก็จัดให้มีการเลือกตั้งเป็นเวลาหลายวัน อาทิ อินเดีย และกระบวนการเลือกตั้งในอินโดนีเซียก็มีความสลับซับซ้อนเป็นอย่างมาก อินโดนีเซียได้กลายมาเป็นประเทศที่มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอย่างแข็งขัน และประสบความสำเร็จ และอย่างค่อนข้างจะมีเสถียรภาพ เมื่อเปรียบเทียบกับประเทศเพื่อนบ้านอื่นๆ

      อินโดนีเซียมีการปกครองระบอบประชาธิปไตยระบบประธานาธิบดีมีประธานาธิบดีเป็นประมุขของประเทศและฝ่ายบริหาร ซึ่งมาจากการเลือกตั้งโดยตรงจากประชาชน และจะมีวาระในการตำรงตำแหน่ง 5 ปี โดยการเลือกตั้งประธานาธิบดีครั้งนี้เป็นครั้งที่ 3 แล้ว โดยเริ่มแต่ปี 2547 ประชาชนสามารถเลือกตั้งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีโดยตรงได้ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีจำนวน 560 คน และสภาผู้แทนภูมิภาค 136 คน โดยสมาชิกผู้แทนราษฎรจะต้องมาจากพรรคการเมืองที่มีที่ทำการอยู่ตามภูมิภาคต่างๆทั่วประเทศ เพื่อให้เป็นตัวแทนของประชาชน ออกกฎหมาย และงบประมาณรายจ่ายของรัฐบาล ส่วนสมาชิกสภาผู้แทนภูมิภาค จะมาจากแต่ละมณฑล เพื่อให้ตัวแทนจากมณฑลสามารถเข้าไปเป็นที่ปรึกษาของสภาผู้แทนราษฎรอย่างเท่าเทียม ที่ผ่านมา อินโดนีเซียมักจะได้รัฐบาลผสมที่มาจากหลายพรรค เนื่องจากไม่มีพรรคการเมืองใดที่ได้คะแนนเสียงข้างมาก จนสามารถตั้งรัฐบาลพรรคเดียวได้ อย่างไรก็ตาม การเมืองของอินโดนีเซียในปัจจุบัน เรียกได้ว่าดำเนินไปอย่างเรียบง่าย ไม่มีการประท้วงทางการเมืองที่รุนแรง ทั้งที่อินโดนีเซียเป็นประเทศที่ใหญ่ และมีความหลากหลายทางเชื้อชาติและศาสนามากที่สุดประเทศหนึ่งของโลก

      ระบบการเลือกตั้งประธานาธิบดีของอินโดนีเซียเป็นการเลือกโดยตรง (ก่อนหน้านั้นได้รับการแต่งตั้งจากรัฐสภา) มีวาระการดำรงตำแหน่ง 5 ปี เช่นเดียวกับการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จำนวน 500 คน และ 128 ที่นั่งของสภาผู้แทนภูมิภาค ผู้สมัครรับเลือกตั้งมีทั้งที่สังกัดพรรคการเมือง และผู้สมัครอิสระ ระบบการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรเป็นแบบสัดส่วน ( proportional representation) จากผู้สมัครหลายเขตเลือกตั้ง ภายใต้ระบบพรรคการเมืองหลายพรรค ไม่มีพรรคหนึ่งพรรคใดเลยที่ชนะการเลือกตั้งได้เสียงเด็ดขาด พรรคการเมืองจึงต้องทำงานด้วยกันในลักษณะของรัฐบาลผสม (coalition governments) ส่วนผู้มีสิทธิเลือกตั้งของอินโดนีเซีย กำหนดว่าต้องมีอายุ 17 ปี แต่ต้องได้บัตรลงทะเบียนจึงจะสามารถลงคะแนนเลือกตั้งได้ รวมทั้งผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 17 ปีที่แต่งงานแล้วก็จะได้รับบัตรลงทะเบียนเป็นผู้มีสิทธิเลือกตั้งด้วย การลงคะแนนเสียงเลือกตั้งจะเริ่มเปิดให้มีการลงคะแนนเลือกตั้งตั้งแต่เวลา 07.00 นาฬิกา เป็นต้นไป และปิดการลงคะแนนเวลา 13.00 นาฬิกา ตามเวลาท้องถิ่น

      การเลือกตั้งของอินโดนีเซียที่ผ่านมา ปราศจากความรุนแรง อันเป็นผลมาจากการปฏิรูประบบการเลือกตั้งหลายครั้ง เพื่อให้เกิดความเป็นธรรมแก่ทุกฝ่าย และสามารถทำให้การเลือกตั้งเกิดการมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายอย่างแท้จริงทั้งผู้สมัครรับเลือกตั้ง ผู้มีสิทธิเลือกตั้ง องค์กรตรวจสอบการเลือกตั้ง ทำให้การเลือกตั้งของอินโดนีเซียเป็นที่ยอมรับของนานาประเทศที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นประเทศประชาธิปไตยที่นับถือศาสนาอิสลามมากที่สุดในโลก