สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

อัลกอริทึมและอนาคตของสังคม

ต้องการ แก้วเฉลิมทอง
นักวิชาการด้านดิจิทัล

      อัลกอริทึม (Algorithm) ปรากฏอยู่ทุกๆ ที่ในโลก และได้แทรกซึมเข้าไปในการใช้ชีวิตประจำวันของมนุษย์ อัลกอริทึม คือ ระบบอัตโนมัติที่กำหนดให้คอมพิวเตอร์สามารถคิดและวิเคราะห์ รวมถึงสังเคราะห์ข้อมูลทดแทนมนุษย์ ในปัจจุบันอัลกอริทึมกลายเป็นส่วนสำคัญสำหรับเทคโนโลยีขั้นสูง ได้ถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลายเพื่อที่จะเปลี่ยนวิถีการดำเนินชีวิตมนุษย์และสังคมในแต่ละวัน เช่น คำแนะนำการซื้อของแก่ลูกค้าที่เว็บไซต์ของลาซาด้าและช้อปปี้ ไปจนถึงการใช้ปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligent, AI) หรือเอไอ ที่มีระบบการทำงานอันซับซ้อน สำหรับการวิเคราะห์ผู้ติดเชื้อโควิด-19 จากอาการไอ

      การพัฒนาระบบ 5G, IoT, AI, Cloud และเทคโนโลยีต่างๆ ที่ผ่านมา ส่งผลให้สังคมมีวิวัฒนาการอย่างรวดเร็ว มีการคาดการณ์ว่า ภายในปี พ.ศ. 2565 เศรษฐกิจดิจิทัล (Digital Economy) จะคิดเป็นสัดส่วนประมาณ 60 เปอร์เซ็นต์ของเศรษฐกิจโลก และจากการแพร่ระบาดของโควิด-19 ทั้งในประเทศไทยและทั่วโลก การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตไปสู่ระบบดิจิทัลและระบบอัจฉริยะก็ยิ่งมีความสำคัญมากขึ้นเรื่อยๆ

      ความก้าวหน้าอย่างก้าวกระโดดทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ ผสานกับข้อมูลขนาดใหญ่ (Big Data) ทำให้เกิดเป็นแนวคิดใหม่ที่มีความเชื่อในข้อมูล (Dataism) ว่าจะสามารถคาดการณ์พฤติกรรมของคนได้อย่างถูกต้องแม่นยำ และมีประสิทธิภาพมากกว่าตัวคนนั้นเอง เช่น การที่เราเลือกซื้อสินค้าออนไลน์ ระบบจะสามารถวิเคราะห์และแนะนำว่าเราควรจะซื้ออะไร เมื่อไหร่ และแนะนำสินค้าที่ควรจะซื้อเพิ่มเติมอีกด้วย ระบบที่มีฐานข้อมูลขนาดใหญ่นี้จะถูกสร้างและพัฒนาจนกระทั่งรู้จักตัวเราดีมากกว่าที่เรารู้จักตัวเอง ซึ่งจะทำให้เกิดจะเป็นระบบเศรษฐกิจใหม่ที่ไม่ต้องอาศัยความคิดเห็นหรือสอบถามความต้องการของคน แต่จะถูกพิพากษาและตัดสินใจโดยระบบแห่งอนาคตที่เรียกว่าอัลกอริทึม ที่มีเชื้อเพลิงในการขับเคลื่อนที่สำคัญคือข้อมูลมูลส่วนบุคคล

      เอไอ คือ เทคโนโลยีที่ถูกออกแบบให้มีระบบทำงานเหมือนกับการทำงานของสมองมนุษย์ การขนส่งสินค้าและโลจิสติกส์ การตรวจจับการฉ้อโกง การตกแต่งภาพ การทำวิจัย และการแปลเอกสาร คือตัวอย่างความสามารถของเอไอที่นำมาเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงานของมนุษย์ได้เป็นอย่างดี ในภาคธุรกิจ บริษัทขนาดใหญ่อย่าง Airbus มีการใช้เอไอในการเร่งและปรับปรุงคุณภาพกระบวนการผลิตเครื่องบิน A350 รุ่นใหม่ โดยรวบรวมเอาข้อมูลการผลิตในอดีตที่ผ่านมา และใช้อัลกอริทึมเพื่อระบุรูปแบบปัญหาของกระบวนการผลิตที่จะเกิดขึ้น เอไอจึงเป็นเทคโนโลยีอันทรงพลังและเป็นตัวขับเคลื่อนที่สำคัญในการปฏิวัติอุตสาหกรรมในอนาคต ที่มีอิทธิพลต่อภาครัฐ ภาคธุรกิจ และประชาชนทุกคน

      เอไอจะเปลี่ยนแปลงการดำเนินชีวิตและการทำงานของมนุษย์ รวมถึงส่งผลกระทบต่อทั้งการเมืองและสังคม วิกฤติของโควิด-19 จะเป็นตัวเร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมของมนุษย์ โดยเฉพาะการทำให้เกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม 4.0 อย่างรวดเร็ว เนื่องจากวิกฤตการแพร่ระบาดของไวรัส บีบบังคับให้ผู้คนต้องอยู่ภายในบ้านและลดการติดต่อเพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อ ส่งผลให้เทคโนโลยีไร้สัมผัสยิ่งแพร่หลายในสังคม เทคโนโลยีจะเผยแพร่ได้เร็วที่สุดเมื่อสังคมมีการเปลี่ยนแปลงทางดิจิทัล เช่น การประชุมออนไลน์ การสร้างประสบการณ์เสมือนจริง (Virtual reality: VR) การสร้างประสบการณ์ผสานโลกเสมือนจริงและโลกแห่งความเป็นจริง (Augmented reality) หุ่นยนต์ (Robots) โดรน (Drone) และการขับขี่อัตโนมัติ (Autonomous vehicle)

      อย่างไรก็ดี จากการพัฒนาเอไอตั้งแต่ยุคเริ่มต้นจนถึงปัจจุบัน หากปราศจากซึ่งการกำกับดูแลที่เหมาะสม อาจจะทำให้เกิดอคติและการเลือกปฏิบัติที่รุนแรงต่อมนุษย์ เช่น การตกงาน และอาจจะนำไปสู่ผลลัพธ์ที่ไม่ได้ตั้งใจและเป็นอันตรายต่อมนุษยชาติ ซึ่งสอดคล้องกับทฤษฎีหงส์ดำ (Black Swan) คิดโดยนักคณิตศาสตร์ชาวเลบานอน Nassim Nicholas Taleb ที่ได้อธิบายทฤษฎีนี้ ว่าเป็นเหตุการณ์ว่ามีลักษณะไม่คาดฝัน มีผลกระทบมหาศาลเมื่อเกิดขึ้น และภายหลังเหตุการณ์นั้นจึงจะมีเหตุผลมาอธิบายได้ว่าเกิดอะไรขึ้น อย่างไรก็ดี การกำกับดูแลเอไอมีความยากและซับซ้อน

      ระบบเครื่องจักรอัจฉริยะกำลังเปลี่ยนแปลงชีวิตของเราให้ดีขึ้น เมื่อระบบเหล่านี้มีความสามารถมากขึ้นโลกของเราก็มีประสิทธิภาพมากขึ้นและส่งผลให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น นักเทคโนโลยีบางพวกมองว่า ระบบเอไอจะเข้ามาควบคุมการทำงานที่น่าเบื่อและช่วยในการบริหารจัดการ ทำให้โลกมีผลผลิตและคุณภาพชีวิตของมนุษย์เพิ่มขึ้น ขณะที่อีกมุมหนึ่งมองว่าความก้าวหน้าของเทคโนโลยีเหล่านี้อาจทำให้เกิดการสูญเสียงานและชีวิต รวมถึงมีความกังวลว่าเอไออาจทำให้มนุษย์หมดความจำเป็นในท้ายที่สุด

      ภาคแรงงานจึงเป็นส่วนที่ได้รับผลกระทบกับระบบหุ่นยนต์อัตโนมัติและเอไอโดยตรง แม้ว่าการทำงานระบบอัตโนมัติทำให้มนุษย์สามารถลดการทำงาน ทำงานที่ซับซ้อน และสรรสร้างงานใหม่ๆ ได้มากขึ้น สิ่งที่จะตามมาคือการว่างงานจำนวนมากจะเกิดขึ้นอันเนื่องมาจากเอไอ การปฏิวัติทางอาชีพจะเกิดขึ้น มีการแย่งงานจากคนงานที่ใช้ทักษะพื้นฐานจำนวนมากจากหลากหลายสาขาอาชีพ เช่น ในอุตสาหกรรมด้านขนส่งและโลจิสติกส์ คนขับรถบรรทุกจำนวนนับล้านๆ คนในประเทศสหรัฐอเมริกากำลังเผชิญหน้ากับระบบรถบรรทุกอัตโนมัติที่มีสมองการทำงานคือเอไอ กลายเป็นเทคโนโลยีการขับขี่อัตโนมัติ และประเมินกันว่าสถานการณ์ปัญหาการว่างงานจะทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น เมื่อคนจำนวนมากในระบบเศรษฐกิจฐานความรู้ ถูกไล่ออกจากงาน คนกลุ่มนี้ทำงานโดยประยุกต์ใช้ความรู้ทางวิชาชีพ และการตัดสินใจโดยอาศัยการคิดเชิงตรรกะ (Logical thinking) ซึ่งเป็นทักษะสองประการที่เอไอมีข้อได้เปรียบมากกว่า เช่น อาชีพทนายความ นักบัญชี แพทย์ เภสัชกร และวิศวกร อย่างไรก็ดี การเรียนรู้ทักษะขั้นสูงเพิ่มเติมอาจจะเป็นโอกาสได้ทำงานใหม่อีกครั้ง ซึ่งจะกลายเป็นแรงงานที่มีความรู้และความเข้าใจในงานเชิงกลยุทธ์และการบริหารจัดการในสังคมเอไอโลกาภิวัตน์

      แม้ว่าเอไอกลายเป็นส่วนหนึ่งของหุ่นยนต์ เช่น รถยนต์ไร้คนขับ การจัดเก็บสินค้าอัตโนมัติ และการดูแลผู้สูงอายุ ที่ได้ถูกนำมาใช้เพื่อแก้ปัญหาสังคมเร่งด่วน แต่ความท้าทายคือการที่เราไม่สามารถรู้ได้ในกระบวนการคิดที่เกิดขึ้นภายในของอัลกอริทึม “black box” การใช้ข้อมูลจำนวนมหาศาล โดยเฉพาะข้อมูลส่วนบุคคลอาจจะเกิดขึ้นอย่างไม่ถูกต้องตามจริยธรรม และอาชีพของคนจำนวนมากที่จะถูกทดแทนการเรียนรู้ของเครื่องจักร (Machine Learning) ซึ่งเป็นส่วนย่อยของเอไอที่มีการใช้อัลกอริทึมในวิเคราะห์ และประมวลผลข้อมูลจำนวนมาก เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่เราต้องการ โดยอาศัยการเทรนด์ หรือการสอนให้คอมพิวเตอร์คิดเองเป็น การเติบโตอย่างก้าวกระโดดของการเรียนรู้ของเครื่องจักร ทำให้ขอบเขตการใช้งานของเอไอพาดผ่านในทุกมิติของชีวิตประจำวัน และเทคโนโลยีดังกล่าวสามารถเรียนรู้และพัฒนาได้โดยตัวของมันเอง การมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในหลายภาคส่วน

      ดังนั้นภาครัฐจึงควรมีการควบคุมและกำกับดูเอไอในระดับที่แตกต่างกันตามลักษณะภูมิภาค พื้นที่ และกิจกรรมทางเศรษฐกิจ แม้ว่าการเกิดขึ้นแนวคิดและเทคโนโลยีใหม่ๆ ของเอไอตลอดเวลา ทำให้ภาครัฐต้องสร้างนโยบายขึ้นมากำกับดูแลอย่างเร่งด่วน ที่ไม่สามารถกำหนดนโยบายที่เหมาะสมขึ้นมาได้ กฎระเบียบทางด้านเอไอจำเป็นต้องมีแผนงานการทำงานร่วมกัน (Roadmap) และกำหนดอย่างมีทิศทาง เพื่อให้เกิดระบบกำกับดูแลที่คล่องตัว ซึ่งจะเป็นทั้งการส่งเสริมนวัตกรรมและเทคโนโลยีใหม่ๆ และลดความเสี่ยงของเอไอที่จะเกิดขึ้นกับมนุษย์ สังคม และประเทศในอนาคต การร่วมออกแบบกรอบการกำกับดูแลและกรอบแนวคิดเชิงนโยบาย โดยผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทั้งจากภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม จะเป็นส่วนสำคัญเพื่อที่จะเพิ่มประสิทธิภาพความรับผิดชอบ ความโปร่งใส ความเป็นส่วนตัว และความเป็นกลาง ที่จะร่วมสร้างความเชื่อใจ (Trust) ให้เกิดขึ้นในสังคม และทำให้เกิดประโยชน์และลดผลกระทบของเอไอและการเรียนรู้ของเครื่องจักรลงได้ อนาคตจะไม่ถูกสร้างขึ้นโดยมนุษย์หรือเอไอเพียงลำพัง แต่ทั้งสองอย่างควรจะทำงานร่วมกันแบบคู่ขนาน เทคโนโลยีที่ได้จำลองมาจากการทำงานของสมองมนุษย์ได้เพิ่มขีดความสามารถของคน และจะมีคุณค่ามากยิ่งขึ้นเมื่อสังคมสามารถใช้ประโยชน์จากเอไอที่มากด้วยความสามารถเหล่านี้

From : http://www.fpps.or.th