สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การสร้างผู้นำทางการเมือง

ดร.วิชัย ตันศิริ

      ในบทความฉบับเดือนมิถุนายน 2561 ได้กล่าวถึงการสร้างผู้นำทางการเมืองในสังคมประชาธิปไตย โดยปฏิรูปการเรียนการสอนวิชาหน้าที่พลเมืองและศีลธรรม ฯลฯ จะขอชี้แจงและขยายความในบทความวันนี้สักเล็กน้อย

      คณะราษฎร พ.ศ. 2475 ได้เห็นความสำคัญของการศึกษาต่อการพัฒนาทางการเมือง จึงได้ผูกโยงระบบการเลือกตั้ง เข้ากับการขยายการศึกษาภาคบังคับ (4 ปี) ให้ทั่วถึง ขณะเดียวกัน ท่าน อาจารย์ ดร.ปรีดี พนมยงค์ ก็สร้างคุณูปการที่ใหญ่หลวงในการจัดตั้งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมืองเวลาต่อมา ซึ่งยังผลให้เกิดนักการเมืองที่มีความรู้ ความคิด เรื่องการเมืองการปกครองตามคติใหม่ และผู้จบจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ส่วนหนึ่งก็เข้ามาเป็นผู้แทนราษฎร เสียดายที่ต่อมา คำว่าการเมืองได้ถูกตัดออกไปจากชื่อเดิม มีผลระยะยาวต่อชาวไทยที่เริ่มเป็นโรคภูมิแพ้ทางการเมือง จนกระทั่งถึงยุคสมัยที่ผู้เขียนเติบโตและชราภาพจนเกษียณอายุจากราชการ ก็ยังแก้ไขทัศนคติ (เชิงลบต่อการเมือง) ดังกล่าวมิได้

      หากปล่อยให้ชาวไทยเป็นโรคภูมิแพ้ต่อการเมืองเช่นนี้ การที่จะสอนวิชาหน้าที่พลเมืองจึงมีข้อจำกัด อีกทั้งการสอนตามบทบัญญัติหรือสาระของรัฐธรรมนูญฉบับที่ประกาศใช้ในช่วงนั้น ชาวไทยแต่ละรุ่นแต่ละสมัยก็คงต้องจดจำสาระของรัฐธรรมนูญที่แตกต่างกันออกไปตามยุคสมัย และคงไม่มีความศรัทธาที่แท้จริงต่อฉบับใดฉบับหนึ่ง เพราะรัฐธรรมนูญนั้น ปรับเปลี่ยนไปได้เสมอตามแต่คณะทหารหรือพลเรือนใดขึ้นสู่อำนาจ/ยึดอำนาจได้ในช่วงนั้น

      ประวัติศาสตร์การเมืองไทยที่แปรผันตามยุคสมัยของการยึดอำนาจ จึงกลายเป็นการเมืองแห่งอำนาจ การเมืองที่รุนแรง ที่จบลงด้วยโศกนาฏกรรม การเมืองจึงเป็นเรื่องอันตราย และคงไม่เหมาะกับพลเมืองทั่วไป ประชาชนชาวไทยโดยเฉพาะคนหนุ่มสาวที่ไฟแรง และมีสติปัญญา ก็คงพากันหลีกเลี่ยงเส้นทางของการเมืองและมุ่งหน้าสู่อาชีพอื่น ปล่อยให้เวทีการเมืองเป็นเวทีของนักเสี่ยงโชคที่พร้อมจะขายวิญญาณให้แก่เศรษฐีมีทรัพย์ เจ้าของพรรคและก๊วนการเมืองทั้งหลาย

      ข้อเสนอในที่นี้ก็คือ ในวิชาหน้าที่พลเมืองและศีลธรรมควรจะต้องสอนวิชา หลักรัฐธรรมนูญ หรือ “ลัทธิรัฐธรรมนูญ” ภาษาอังกฤษใช้คำว่า “Constitutionalism” เป็นวิชาที่สอนหลักการสำคัญ ที่จะพบในรัฐธรรมนูญ (ตามคติประชาธิปไตย) ไม่ว่าจะมาจากประเทศไหน นัยหนึ่ง รัฐธรรมนูญในอุดมการณ์ ควรจะต้องประกอบด้วยหลักการสำคัญ 3-4 ประการ ที่ทุกๆ ประเทศที่เป็นประชาธิปไตยควรจะต้องกำหนดไว้

      ที่สำคัญ คือ ในวิชาสังคมศึกษา ที่มุ่งสร้างความเป็นพลเมืองและผู้นำในอนาคต ควรจะเพิ่มมิติในการสร้างความคิดและจิตสำนึกว่าอะไรคือวิถีทางที่ประเสริฐ และเท่าที่พอจะนึกได้ ก็คือ มี 2 ประการ

      1.ในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ควรเพิ่มมิติการเรียนการสอนในเชิงปรัชญาความคิด โดยเฉพาะหลักพื้นฐานของปรัชญาการเมือง เช่น ประเด็นหลัก หรืออุดมการณ์หลัก เรื่อง ความจริง ความดี และความงดงาม นักเรียน นักศึกษา จะต้องได้รับการฝึกฝนให้คิดวิเคราะห์ประเด็นต่างๆ โดยเฉพาะในแง่ความจริง เช่น เทคโนโลยี นำความเจริญมาสู่สังคมได้จริงหรือ? การถกเถียงในประเด็นสำคัญในยุคสมัยของนักศึกษา จะเป็นการฝึกให้เกิดความคิดรอบด้าน - ทั้งทางบวก ทางลบ และเป็นการฝึกฝนในเชิงปัญญาให้เป็นผู้มีเหตุผลมากขึ้น

      การเพิ่มพลังแห่งเหตุผลของมวลมนุษย์ คือ วิถีทางสำคัญที่จะนำไปสู่ความเจริญและสันติสุขในสังคม อาจช่วยลดการใช้ความรุนแรงในการแก้ไขปัญหาในอนาคต

      หรืออีกปัญหาหนึ่งที่เราชาวไทยก็ต้องกล้าเผชิญ คือ คำถามสุดคลาสสิค ที่ว่า อะไรคือสาเหตุของการล่มสลายของกรุงศรีอยุธยา

      การฝึกให้นักเรียน - นักศึกษา วิเคราะห์ปัญหาหลักของชาติในอดีตก็เท่ากับเพิ่มความสามารถของเขาที่จะวิเคราะห์ปัญหาในปัจจุบัน ที่เราเผชิญกับวิกฤติทั้งต้มยำกุ้ง และวิกฤติการเมืองแบบ zero-sum game

      2. นอกจากการชักนำให้นักศึกษาได้สัมผัสกับปัญหาเชิงปรัชญาแล้ว ควรจะเปิดโอกาสให้นักเรียน-นักศึกษา ได้มีความเข้าใจค่อนข้างลึกซึ้งเกี่ยวกับหลักพื้นฐานของรัฐธรรมนูญ ในแวดวงรัฐศาสตร์สหรัฐฯ มักเรียกว่า ลัทธิรัฐธรรมนูญนิยม (Constitutionalism) ซึ่งมุ่งวิเคราะห์แสวงหาหลักการที่เป็นเสาเอกของกฎหมายรัฐธรรมนูญ เพื่อให้เกิดความเข้าใจไปในทางเดียวกันว่า รัฐธรรมนูญที่สมควรได้ชื่อว่าเป็นธรรมนูญที่ดี และประสบผลสำเร็จทางการเมืองคืออย่างไร ข้อเสนอเท่าที่พอจะจำได้ ก็คือ

      1.หลักนิติธรรมรัฐ หรือ ภาษาอังกฤษใช้คำว่า “Rule of Law” หรือ “Supremacy of Law”
ทุกคนอยู่ใต้กฎหมายเดียวกัน ไม่มีใครมีอภิสิทธิ์เหนือผู้อื่น หรืออีกนัยหนึ่ง เราทุกคนอยู่ใต้การปกครองของกฎหมาย การจับกุมคุมขังผู้หนึ่งผู้ใดจะกระทำมิได้โดยปราศจากหมายศาลที่ระบุความผิด (ตามตัวบทกฎหมาย) และทุกคน ยังถือว่าบริสุทธิ์จนกว่าตุลาการศาลจะมีคำวินิจฉัย

      2.อำนาจอธิปไตยของดินแดน (ของรัฐ) รัฐที่มีอาณาเขตทางดินแดน มีอำนาจสูงสุด ทุกคนที่อาศัยอยู่ในอาณาเขตนั้นย่อมอยู่ใต้อำนาจอธิปไตยของรัฐอย่างเสมอกัน

      3.หลักของสิทธิเสรีภาพที่เท่าเทียมกัน (Human Rights) ทุกคนเกิดมามีสิทธิเสรีภาพเสมอกัน ตามคำขวัญของรัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา ที่ว่าทุกคนเกิดมาเท่าเทียมกันใน “ชีวิต เสรีภาพ และการแสวงหาความสุข”

      4.อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชน แต่การใช้อำนาจจะต้องผ่านสามสถาบันหลักได้อำนาจนิติบัญญัติ ผ่านทางรัฐสภา อำนาจตุลาการ ผ่านศาล และ อำนาจบริหาร ผ่านคณะรัฐมนตรี

      การแบ่งแยกการใช้อำนาจทั้ง 3 ประการนี้ เพื่อป้องกันมิให้เกิดการรวบอำนาจ (และเผด็จการ) ไว้ในมือของคนๆ เดียว หรือองค์กรเดียว

      นอกจากนั้น ยังมีความเชื่อในหลักของการสร้างความสมดุลแห่งอำนาจของทั้ง 3 สถาบัน หรือแม้แต่ในสถาบันรัฐสภา ซึ่งเป็นกลไกหลักในการควบคุมฝ่ายบริหาร ก็ยังมีความเชื่อว่าจะต้องสร้างระบบการคานอำนาจภายในรัฐสภา เพื่อป้องกันมิให้พรรคการเมืองใดได้มีอำนาจเหนือพรรคอื่นๆ ตลอดไป

      โดยสรุป ลัทธิรัฐธรรมนูญนิยม ดังกล่าว วิวัฒนาการจากประสบการณ์และความคิดวิเคราะห์ธรรมชาติของมนุษย์ที่ประกอบด้วยด้านมืดและด้านสว่าง ด้านดีและด้านเลว จึงหยิบยื่นโอกาสให้มนุษย์ได้แสวงหาสิ่งที่ดีงามและพึงปรารถนาในชีวิต ในขอบเขตที่จะไม่ก่อผลร้ายต่อผู้อื่น ขณะเดียวกัน ก็หาทางสกัดกั้นมิให้มนุษย์มีอำนาจตามอำเภอใจ ซึ่งจะนำไปสู่ความหายนะของสังคมโดยส่วนรวม

      การร่างรัฐธรรมนูญที่ดีจึงควรจะได้คำนึงถึงหลักการที่สำคัญเหล่านี้ โดยขณะเดียวกันก็สามารถปรับให้เข้ากับวัฒนธรรมของแต่ละสังคมเช่นสังคมไทย เป็นราชอาณาจักร และประชาชนมีความเคารพบูชาสถาบันกษัตริย์ ก็จะต้องกำหนดบทบาทของสถาบันกษัตริย์ไว้ในฐานะที่เหมาะสมดังที่ทุกๆ คณะร่างรัฐธรรมนูญก็ได้ปฏิบัติอยู่แล้ว สถาบันกษัตริย์จึงทรงเป็นศูนย์รวมใจของอาณาประชาราษฎร์ ในขณะที่ประเทศที่ไม่มีระบบกษัตริย์จะขาดสถาบันที่จะเป็นศูนย์รวมใจและสร้างสามัคคีธรรม

      การสอนเรื่องความสำคัญและบทบาทของสถาบันกษัตริย์ จึงควรเป็นภารกิจสำคัญของคณะครูระดับประถม-มัธยมศึกษา

From : http://www.fpps.or.th