สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

“คลองแสนแสบ” : สายน้ำกับความรับผิดชอบของชุมชน

      เมื่อวันเสาร์ที่ 23 กันยายน 2560 สถาบันนโยบายศึกษา โดยการสนับสนุนของมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้ร่วมจัดงานสัมมนากับเจ้าภาพหลัก คือ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (นิด้า) และยังมีหน่วยงานอื่นอีก ทั้งที่เป็นองค์กรภาครัฐ เอกชน ให้การสนับสนุนการจัดงาน “มหกรรมรวมใจเพื่อสายน้ำ : การสร้างความเข้มแข็งของชุมนเครือข่าย เพื่อเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช” โดยที่สายน้ำที่กล่าวถึงคือ “คลองแสนแสบ” ที่มีสภาพทั้งเน่าและเสียตลอดระยะเวลาหลายสิบปีมาแล้ว และชุมชนริมคลองได้มีความพยายามที่จะรวมตัวกันในการแก้ปัญหาทั้งด้วยกลุ่มของชุมชนเองและจากนอกชุมชน ไม่ว่าจะเป็นจากภาคราชการ เอกชน และภาควิชาการ คือ สถาบันการศึกษาตั้งแต่โรงเรียน ไปจนถึงอุดมศึกษาที่อยู่รอบรัศมีพื้นที่คลองแสนแสบ

      ปีนี้คลองแสนแสบอายุ 180 ปี สร้างในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ คือปี พ.ศ. 2380 ในรัชสมัยรัชกาลที่ 3 ความยาว 1,000 กิโลเมตรเศษ มีคลองสาขามากถึง 1,682 คลอง การขุดในคลองนี้ก็เพื่อเป็นคลองยุทธศาสตร์ในการเคลื่อนทัพออกไปรบเพื่อปกป้องพระนครในยามศึกสงครามใช้ลำเลียงกำลังพลและสรรพาวุธ ดังจะเห็นว่าชุมชนริมคลองแสนแสบมีชื่อทับช้าง ทัพม้า เป็นที่พักไพร่พลทั้งช้าง ม้า ในอดีต ประวัติคลองแสนแสบ มีความสำคัญในแง่คลองน้ำใสที่ใช้ในการเกษตรและในการยุทธ์เพื่อปกป้องประเทศ มีประโยชน์และได้ใช้ประโยชน์อย่างสูงค่า แต่ทว่าในปัจจุบันคลองแสนแสบกลับกลายเป็นคลองรับน้ำเสีย และเดินเรืออันเป็นพาหนะเดินทางสำคัญของคนกรุงเทพฯ ทุกคนใช้ประโยชน์แต่กลับไม่ได้ดูแลรักษาและให้ประโยชน์กลับคืนคลองดังเดิมเช่นในอดีต

      จึงเป็นที่มาของการจัดงาน “มหกรรมรวมใจเพื่อสายน้ำ” ติดต่อกันมาทุกปี ปัจจุบันก็เป็นปีที่ 15 แล้ว เพื่อกระตุ้นการรับรู้ และสร้างความตระหนักให้คนกรุงเทพฯ ช่วยกันแก้โจทย์ของคลองแสนแสบ ทำอย่างไรและใครจะช่วยให้คลองสวยและใสดังเดิม จะอยู่ร่วมกันอย่างไรให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและธรรมชาติที่เรามีอยู่แล้ว เช่นคลองแสนแสบ อย่างมีสำนึกความรับผิดชอบร่วมกัน

      งานดังกล่าวนี้ ระดมคนจากหลายฝ่าย ซึ่งปีนี้นับว่าสำคัญเพราะต้องการทำโครงการต่อเนื่อง และให้เป็นปีที่จัดงานถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ซึ่งพระองค์ได้รับการเทอดพระเกียรติให้เป็นพระบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งพระองค์ได้ทุ่มเททางด้านนี้ตลอดพระชนชีพของพระองค์ ดังพระบรมราโชวาทเมื่อวันที่ 5 ธันวาคม 2521 ความว่า

      “...ธรรมชาติแวดล้อมของเรา ไม่ว่าจะเป็นแผ่นดิน ป่าไม้ แม่น้ำ ทะเล และอากาศ มิได้เป็นเพียงสิ่ง สวยๆ งามๆ เท่านั้น หากแต่เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตของเรา และการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมของเราไว้ให้ดีนี้ ก็เท่ากับเป็นการปกป้องรักษาอนาคตไว้ให้ลูกหลานของเราด้วย...”

      งานนี้มีหลายฝ่ายมาร่วมและสนับสนุน อาทิ รองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหาคร นายจักรพันธุ์ ผิวงาม ได้กล่าวเปิดงานให้ทุกคน “คืนความสดใสให้คลองแสนแสบ” และ กรุงเทพมหานคร ยินดีร่วมทำงานกับทุกฝ่ายเต็มที่โดยเฉพาะการสร้างเครือข่ายของชุมชนร่วมกับสถาบันวิชาการ เช่น นิด้า เพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับทั้งชุมชนได้ดูแลสายน้ำให้เกิดประโยชน์เป็นแหล่งน้ำ แหล่งอาหาร แหล่งพักผ่อนหย่อนใจ เป็นที่ประกอบสัมมาชีพ กีฬาทางน้ำ และเป็นแหล่งวัฒนธรรมของชุมชนที่จะเพิ่มพูนคุณภาพชีวิตและความสุขของทั้งสังคม

       ผศ.ดร.แตงอ่อน มั่นใจตน ผู้รังสรรค์งานนี้อย่างต่อเนื่องและทุ่มเทเป็นศูนย์รวมของชุมชนริมน้ำให้กอดเกี่ยวกันเป็นเครือข่ายในการแก้ปัญหาคลองแสนแสบ และยังเป็นผู้ระดมสรรพกำลังความช่วยเหลือจากทั้งหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และชุมชนริมน้ำมาช่วยให้งานมีพลังมากยิ่งขึ้น และทำมาเป็นปีที่ 15 อีกด้วย ซึ่งเป็นปีสำคัญยิ่งเพื่อให้งานนี้เป็นงานที่ทุกฝ่ายร่วมทำถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ผู้เป็นปิยะกษัตริย์ของปวงชนชาวไทย

      นอกจากนี้ยังได้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากหน่วยงานและบุคคลที่มีประสบการณ์ดีๆ ทำดีทำแล้วมีความสำเร็จก้าวหน้าเป็นรูปธรรมมาบอกล่าวให้นำสู่การปฏิบัติได้อย่างดีอีกด้วย อาทิ ประสบการณ์จากประเทศญี่ปุ่น โดย ผศ.ดร.ภาติญา เขมะชีวะกุล พูดในเรื่องการบริหารจัดการขยะที่ต้นทางอย่างเข้มงวด มีมาตรการแนวทางปฏิบัติที่ชัดเจนโดยคำนึงถึงประโยชน์ส่วนรวมที่ทุกปัจเจกต้องลงมือทำอย่างมีแบบแผนซึ่งวางไว้ให้ กลายเป็นวัฒนธรรมของคนญี่ปุ่นในเรื่องการกำจัดขยะด้วยตนเองอย่างถูกต้อง รวมถึงการกำจัดขยะมีพิษที่จะไม่ให้ลงสู่พื้นถนนและลำคลองทำให้ญี่ปุ่นเป็นประเทศสะอาด น่าอยู่ และปลอดขยะในลำคลองและที่สาธารณะ

      ต่อจากนั้นเป็นการเสริมประสบการณ์จากองค์กรในประเทศที่สามารถลดขยะในองค์กรด้วยการบริหารจัดการอย่างมีส่วนร่วม และเข้มงวดทุกขั้นตอนจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี (มจธ.) และที่สำคัญทำให้เกิดวัฒนธรรมในองค์กรในด้านสิ่งแวดล้อม ทำให้ปลอดขยะ นำสิ่งที่มีอยู่แล้วมาพัฒนาใช้สอยและแบ่งปันแก่คนนอกองค์กรได้อีก โดย คุณระเบียบ ภูผา จากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งทั้งสองกรณีทำให้ได้รับความสนใจและจุดประกายให้แต่ละองค์กรจัดการขยะของตนเองได้โดยไม่เป็นภาระของเทศบาลแต่อย่างเดียว

       Mr. Georg Gafron ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ซึ่งเพิ่งมารับตำแหน่งในประเทศไทย ได้ให้เกียรติมาร่วมรับฟังการสัมมนา เนินชมนิทรรศการอย่างน่าสนใจ และมอบของที่ระลึกให้กับวิทยากรที่มาพูดในช่วงเช้าด้วย

      ส่วนช่วงบ่าย เป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้และเสริมพลังเครือข่ายชุมชน 2 ฟากฝั่งคลองแสนแสบที่จะพัฒนาความร่วมมือระหว่างชุมชนและนอกชุมชนร่วมกับส่วนภาคราชการและเอกชนอีกด้วย ซึ่งสร้างบรรยากาศในการประสานพลังจากทุกหน่วยงานที่ร่วมจัดงานในวันนี้ในการที่จะแก้ปัญหาคลองแสนแสบเน่าให้มีอนาคตที่สะอาดใสในวันหน้า คุณวรินทร์ เทียมจรัส ได้เล่าประวัติของการขุดคลองแสนแสบ เพื่อการยุทธศาสตร์ของประเทศสยามในอดีต ทำให้เห็นคุณค่าในการพัฒนาคลองแสนแสบได้มากยิ่งขึ้น

      งานดังกล่าวนี้ได้มีการจัดนิทรรศการโดยชุมชน เครือข่าย ได้นำผลิตภัณฑ์ชุมชน และส่วนราชการได้จัดนิทรรศการให้ความรู้เรื่องสิ่งแวดล้อม คือ กรุงเทพมหานคร, กรมควบคุมมลพิษ, กรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ให้กับผู้มาร่วมงานได้ทั้งความรู้และการร่วมมือกันต่อไปในอนาคตอีกด้วย

From : http://www.fpps.or.th