สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เปลี่ยนกระบวนทัศน์การศึกษาไทย

      สถาบันนโยบายศึกษา ได้จัดทำโครงการ “เรียนรู้ประชาธิปไตย (Civic Education) : เปลี่ยนกระบวนทัศน์ในโรงเรียน” ซึ่งมีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการ และเริ่มดำเนินโครงการมาอย่างต่อเนื่อง คือ วันที่ 12 พฤษภาคม คณะครูจากโรงเรียนหมู่บ้านเด็ก จัดที่โรงแรมรามาการ์เด้นส์ กรุงเทพฯ วันที่ 24 มิถุนายน คณะครู-อาจารย์จากหลายโรงเรียนทั้งรัฐบาลและเอกชน จัดที่โรงแรมเอเชียลำปาง จังหวัดลำปาง และวันที่ 14 กรกฏาคม คณะครู-อาจารย์จากโรงเรียนเทศบาล 1 เทศบาล 2 และเทศบาล 3 ต.ปากน้ำ อ.เมือง จ.สมุทรปราการ จัดที่โรงแรม เดอะ คัลเลอร์ ลีฟวิ่ง อ.เมือง จ.สมุทรปราการ ซึ่งโรงเรียนล่าสุดนี้มีนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนปลายเข้าร่วมด้วย

      การดำเนินงานโครงการดังกล่าวก็เพื่อสร้างความเข้าใจให้เป็นพื้นฐานที่ว่า สังคมประชาธิปไตย ต้องการนักประชาธิปไตย (Democracy needs Democrat) จึงจำเป็นต้องสร้างและบ่มเพาะคนให้อยู่ในแนวทางประชาธิปไตยจนเป็นวิถีชีวิต เป็นวัฒนธรรมให้เกิดขึ้นในตัวครู-อาจารย์ผู้สอน ซึ่งจะได้เป็นตัวแบบของการส่งผ่านสู่ตัวผู้เรียน ซึ่งระบบการศึกษาไทย และตัวผู้สอน ยังไม่มีมิติประชาธิปไตย ทั้งในวิถีชีวิตและในกระบวนการเรียนการสอนในโรงเรียน อันเป็นผลให้เยาวชนไทยขาดบุคลิกลักษณะของผู้ที่จะอยู่ในสังคมประชาธิปไตยซึ่งเป็นลักษณะสากลของศตวรรษที่ 21 อีกด้วย อาทิ การไม่กล้าแสดงออก การไม่มีเหตุผล การไม่ฝึกฝนการคิดอย่างมีวิจารณญาณ การไม่เป็นผู้ใฝ่หาหรือกระหายในความรู้ การไม่รู้จักตั้งคำถาม การไม่อดทนฟังความเห็นต่างของผู้อื่น การขาดความรับผิดชอบต่อส่วนรวม เป็นต้น ซึ่งปรากฎการณ์ต่างๆ เหล่านี้พบเห็นไม่เฉพาะในสถานศึกษา แต่มีอยู่ทั่วไปในสังคมไทย จึงทำให้เป็นปัญหาด้านคุณภาพของทั้งระบบการศึกษาและคนด้วย การเปลี่ยนวิธีคิดและมุมมองใหม่ในเรื่องของการเรียนรู้ การมองชีวิตและโลกโดยใช้การศึกษาเป็นเครื่องมือ จึงจำเป็นต้องสร้างการเปลี่ยนแปลงของการให้ความรู้ใหม่ เพื่อสร้างผู้เรียนใหม่ การสร้างกระบวนทัศน์ใหม่ในตัวครูและผู้เรียนจึงมีความสำคัญเพื่อนำไปสู่การเปลี่ยนพฤติกรรมในท้ายที่สุด

      โครงการดังกล่าวนี้มีวิทยากรผู้เชี่ยวชาญ คือ ดร.วัฒนา อัคคพานิช ได้นำ วิธีการแบบโสเครตีส มาใช้ในการอบรมครู-อาจารย์และนักเรียน ทั้ง 3 ครั้ง ซึ่งอาจเรียกว่าเป็นการสอนประชาธิปไตยด้วยวิธีการแบบโสเครตีส (Socratic Method/Socratic Dialogue) ซึ่งวิธีการดังกล่าวนี้มีลักษณะเด่นที่กระตุ้นความสนใจของผู้เข้าร่วมสัมมนาเป็นอย่างยิ่ง ด้วยการตั้งประเด็นสนทนาที่ท้าทาย กระตุ้นให้คิด อยากรู้ และอยากโต้ตอบ พร้อมกับการแสดงเหตุผลย้อนแย้งกับวิทยากรตลอดเวลา ทำให้เกิดบรรยากาศการถกเถียงในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับการศึกษา วิชาเรียน พฤติกรรมของครูและนักเรียนที่มากด้วยทั้งคำถามและคำตอบ เพื่อแสวงหาทางออกที่อยู่ในความเห็นร่วมกันอย่างคึกคัก ซึ่งบรรยากาศเช่นนี้ เป็นการสร้างสิ่งแวดล้อมของสังคมประชาธิปไตยและชี้ให้เห็นถึงพลังอำนาจของการศึกษาที่จะสามารถสร้างพลังให้กับผู้เรียนด้วย ดร.วัฒนา ได้ตั้งคำถามเรื่องการฝึกฝนความเป็นประชาธิปไตยกันอย่างจริงจังแล้วหรือยัง ก่อนที่จะไปใช้สิทธิหย่อนบัตรเลือกตั้ง คือการฝึกให้อยู่ในชีวิตจริงดีพอหรือยัง และชี้ให้เห็นว่าการขัดแย้งและการโต้แย้งจำเป็นต้องฝึกฝนเพื่อสร้างความแตกต่าง ไม่ให้เกิดความแตกแยก สังคมไทยเกิดปัญหาที่เห็นต่างเพียงเรื่องเดียวก็ทำให้เกิดการทะเลาะกันได้ ทั้งที่เห็นตรงกัน คิดตรงกันอีกตั้งหลายเรื่อง ทำไมเราจึงไปให้ความสำคัญกับเรื่องที่ขัดแย้ง หากแต่เราต้องเรียนรู้ส่วนประกอบอื่นๆ ที่เห็นตรงกันด้วย ทั้งนี้ ก็มาจากวิธีคิดหรือกระบวนทัศน์นั่นเอง และเรื่องวิธีคิดนี้ที่ไม่ได้ถูกฝึก และตัวอย่างที่เห็นชัดอีก คือการฝึกให้รู้จักหน้าที่และความรับผิดชอบก่อน แล้วค่อยเรียกหาสิทธิ ซึ่งสิทธิที่จะได้มาย่อมเกิดจากการทำหน้าที่และมีความรับผิดชอบ ความเข้าใจที่บิดเบี้ยวนี้จึงทำให้คนไทยใช้เสรีภาพแบบตามใจตัวเองโดยไม่คำนึงถึงความเสียหายที่ปราศจากความรับผิดชอบด้วยเช่นกัน

      วิทยากรได้ตั้งประเด็นคำถามชวนสนทนาโต้ตอบอย่างสนุกในช่วงบ่ายต่อด้วยวิธีการแบบโสเครตีส เรื่องการการบูรณาการวิชาเรียนทุกวิชา โดยมีเป้าหมายสร้างพลเมืองที่มีลักษณะของผู้มีความรู้และมีความรับผิดชอบต่อส่วนรวม ซึ่งทุกวิชาบูรณาการแล้วใช้ในชีวิตจริงได้ เช่น วิชาหน้าที่พลเมือง คือการสร้างความรู้และความเข้าใจที่ใช้ในการดำเนินชีวิต วิชาการการเมืองการปกครองก็ควรได้รู้เรื่องกฎหมาย เรื่องภาษี เรื่องการเป็นหนี้ เอกสารสิทธิ์ โฉนดที่ดิน และเรื่องการเมืองที่เกี่ยวข้องในชีวิตทางสังคม วิชาเศรษฐศาสตร์ก็ต้องเรียนรู้เรื่องการใช้เงินให้เป็น ไม่เป็นหนี้ รู้จักการออม เรื่องประวัติศาสตร์คือการเรียนเรื่องพัฒนาการทางสังคมของประเทศ และการอยู่ร่วมกับประเทศอื่น เรื่องภูมิศาสตร์ ต้องรู้ความเป็นอยู่ที่แตกต่างกันแต่ละพื้นที่ แต่ละประเทศ ที่ต่างชาติต่างภาษาและต่างวัฒนธรรม รู้พื้นที่ตั้งของประเทศและภูมิภาคต่างๆ ซึ่งวิทยากรให้ยกตัวอย่างความสำคัญของวิชาภูมิศาสตร์ กรณีเหตุการณ์สึนามิที่จังหวัดภูเก็ต เด็กหญิง Tilly Smith ชาวอังกฤษมาเที่ยวที่ภูเก็ต ซึ่งอายุเพียง 8 ขวบ เพิ่งเรียนวิชาภูมิศาสตร์เกี่ยวกับคลื่นสึนามิ ทำให้เธอตะโกนเตือนคนและช่วยคนให้พ้นจากคลื่นยักษ์ได้จำนวนมาก ซึ่งสื่อในอังกฤษได้ยกย่องเกียรติคุณว่าเป็น Angle of the Beach และเมื่อเธออายุ 11 ปี ก็กลับมาเยือนภูเก็ตอีกครั้ง ตัวอย่างรูปธรรมนี้วิทยากรให้ชี้ให้เห็นว่าทุกวิชามีความสำคัญและจะบูรณาการสู่การเรียนรู้ร่วมกับวิชาอื่นๆ อย่างไร และนำสู่การฝึกฝนและปฏิบัติในชีวิตจริงได้อย่างไร นี่แหละคือพลังของอำนาจการศึกษาที่เกิดจากการจัดการด้วยกระบวนทัศน์ใหม่ ที่จะเกิดได้ก็ต้องฝึกฝนกระบวนการคิด ให้สมองได้รับการกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดประเด็นการคิดสร้าง การเรียนรู้ การแก้ปัญหา การแสวงหาความรู้ได้ด้วยตัวเอง

      การฝึกฝนกระตุ้นให้อยากรู้ จึงเป็นวิธีการที่จะสร้างให้เกิดการคิดอย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) ซึ่งเป็นทักษะสำคัญของคนในศตวรรษที่ 21 และเป็นบุคลิกลักษณะที่สำคัญของความเป็นพลเมือง ที่จะไม่ถูกใครกำหนด ครอบงำ และชี้นำให้ไปทำตามใครง่ายๆ ซึ่งวิทยากรก็ย้ำว่า การจัดการเรียนรู้ด้วยกระบวนทัศน์ที่ส่งเสริมการคิดอย่างมีวิจารณญาณให้มากขึ้น ให้คิดเป็นในตัวผู้เรียนเดี๋ยวเขาก็ไปเรียนเองได้นี้ ควรฝึกให้คิดเป็นมากกว่าการยัดเยียดเนื้อหาซึ่งครูก็ไม่เหนื่อย นักเรียนก็สนุกอีกด้วย อีกทั้งความรู้ของครูวันนี้ พรุ่งนี้ก็ใช้ไม่ได้อีกต่อไปแล้ว เพราะโลกเปลี่ยนไปแล้ว และจะยิ่งเปลี่ยนแปลงไปเร็วยิ่งขึ้นไปอีก จึงไม่มีอะไรดีไปกว่าการกระตุ้นให้เขาหิวกระหายในความรู้อยู่เสมอนั่นเอง (Stay hungry, Stay foolish)

      การจัดทำโครงการทั้ง 3 ครั้ง 3 พื้นที่ ใน 3 จังหวัด ได้รับการตอบรับอย่างดียิ่งจากเสียงสะท้อนของครูและนักเรียน ที่มองเห็นความสำคัญและความจำเป็นในการเปลี่ยนวิธีคิดและมุมมองของการจัดการศึกษา และการเปลี่ยนพฤติกรรมของทั้งผู้สอนและผู้เรียนให้เป็นพลเมืองที่เข้มแข็งเพื่อไปสร้างการเปลี่ยนแปลงในสังคมทั้งในระดับโรงเรียนและชุมชนภายนอกโรงเรียนอีกด้วย

From : http://www.fpps.or.th