สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

รูปแบบการจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนาความเป็นพลเมือง ตามระบอบประชาธิปไตยของนักเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย (II)

วิวัฒชัย หล่มศรี ^*

ภาณุวัฒน์ ภักดีวงศ์ ^**

(ต่อจากฉบับที่แล้ว)

รูปแบบที่พัฒนาขึ้นจากการวิจัยในครั้งนี้ มีสาระสำคัญประกอบด้วย ความหมาย วัตถุประสงค์ แนวคิดพื้นฐาน โครงสร้าง เป้าหมาย องค์ประกอบการจัดการเรียนรู้ และยุทธศาสตร์ โดยรูปแบบดังกล่าวมีวัตถุประสงค์เพื่อใช้ในการจัดการศึกษาที่มุ่งให้เกิดคุณลักษณะความเป็นพลเมืองตามระบอบประชาธิปไตยในบริบทของนักเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย มีแนวคิดพื้นฐานในการกำหนดรูปแบบจากปรัชญาการศึกษาแนวปฏิรูปนิยม และทฤษฎีการเรียนรู้สังคม ประยุกต์ใช้ทฤษฎีการเรียนรู้ Bloom’s Taxonomy กับแนวคิดจิตตปัญญาศึกษา มีโครงสร้างประกอบด้วย เป้าหมายในการพัฒนาความเป็นพลเมืองจากความเป็นราษฎรไปสู่ความเป็นคนดี และยังพัฒนาต่อไปสู่ความเป็นพลเมืองตามระบอบประชาธิปไตยตามแนวคิดแบบของพลเมืองของ Westheimer และ Kahne โดยมีองค์ประกอบการจัดการเรียนรู้ 8 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ฐานคิดที่เชื่อว่ามนุษย์ไม่มียีนประชาธิปไตยในตัวเอง (ทิพย์พาพร ตันติสุทนทร, 2554) ดังนั้นจึงต้องสร้างขึ้นทั้งเชิงอุดมการณ์และเชิงวิถีชีวิตของคนในสังคมประชาธิปไตย 2) หลักการที่เน้นการปรับเปลี่ยนมโนทัศน์ทางการเมืองที่คลาดเคลื่อน แต่ไม่ลดทอนเบื่อหน่ายการเมือง ผ่านกระบวนการที่ไม่เป็นทางการและการเรียนรู้ในชั้นเรียน สร้างพันธมิตรระหว่างกลุ่ม ชุมชน องค์กร และสื่อที่มีภารกิจให้การศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง โดยบูรณาการการเรียนรู้ที่หลากหลาย เน้นการลงมือทำเพื่อพัฒนาทักษะพฤติกรรมและทัศนคติไปพร้อมกัน ให้ผู้เรียนเป็นได้ทั้งผู้นำและผู้ตามที่ดี ไม่ใช่เป็นเพียงแค่ผู้รับใช้ชุมชนและสังคมเท่านั้น และเพื่อให้เกิดการคิดวิเคราะห์มากกว่าการชี้นำ โดยต้องมีความเป็นกลางทางการเมือง 3) กระบวนการที่บูรณาการให้ผู้เรียนมีส่วนร่วม มีการตั้งคำถาม การโต้แย้งแสดงเหตุผล การเรียนรู้ร่วมกันเป็นทีม โดยใช้ปัญหาชุมชนเป็นฐาน ร่วมกับเทคนิคการเรียนรู้ตามหลักจิตตปัญญาศึกษา ซึ่งผู้วิจัยสรุปสังเคราะห์ประยุกต์เป็น 6 ขั้นตอน ได้แก่ ขั้นสร้างความสนใจ ขั้นทบทวนและปรับความรู้ความเข้าใจ ขั้นตั้งคำถาม ขั้นแสวงหาคำตอบ ขั้นสรุปประเมินผล และขั้นสื่อสารสร้างเครือข่าย 4) เนื้อหา/ประสบการณ์ ได้แก่ ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และสิทธิมนุษยชน สิทธิเสรีภาพและหน้าที่ความรับผิดชอบ ภราดรภาพบนความแตกต่างและความขัดแย้งกับสันติวิธี สาธารณะประโยชน์และความสำนึกเป็นเจ้าของร่วมกัน การทำงานร่วมกันกับผู้อื่น กฎกติกาและการเคารพกฎหมาย การคิดอย่างมีวิจารณญาณ การรู้เท่าทันสื่อ ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง การเมืองการปกครองของไทย การมีส่วนร่วมทางการเมือง ความเป็นอิสระของท้องถิ่นกับการปกครองของส่วนกลาง และปัญหากับการแก้ไขปัญหาชุมชนและสังคมอย่างสร้างสรรค์ 5) บรรยากาศที่เน้นการเรียนรู้ที่อบอุ่นยอมรับซึ่งกันและกัน ท้าทายมีอิสระแต่มีกฎเกณฑ์ร่วมกันที่ชัดเจน ไม่ขีดวงไว้แค่ในชั้นเรียน แต่จะจำลองชั้นเรียนให้เป็นชุมชนสังคม และใช้ชุมชนสังคมให้เป็นชั้นเรียน 6) กิจกรรมที่ผู้เรียนมีส่วนร่วมก่อให้เกิดการตั้งคำถามกับตัวเองแล้วกระตุ้นให้เกิดความอยากที่จะแสวงหาข้อมูล ก่อให้เกิดการคิด แสดงออก สื่อสาร โต้แย้งแสดงเหตุผลอย่างมีวิจารณญาณ และมีอิสระภายใต้กฎกติการ่วมกัน เน้นการเรียนรู้ร่วมกันเป็นทีม สามารถเชื่อมโยงความรู้สู่การปฏิบัติก่อให้เกิดทักษะและทัศนคติที่ดีในเนื้อหาหรือประสบการณ์ที่เรียนรู้ได้ 7) สื่อการเรียนรู้ที่บูรณาการทุกรูปแบบเพื่อให้เป็นไปตามกระบวนการ เป้าหมายการเรียนรู้ในแต่ละเนื้อหาและกิจกรรมเรียนรู้ตามที่ต้องการ โดยสื่อต้องเร้าความสนใจก่อให้เกิดคำถามที่ต้องการค้นหาคำตอบ ง่ายแต่มีคุณภาพ ประหยัดคุ้มค่าในการใช้งาน หากสื่อที่เป็นสถานการณ์ต้องเป็นประเด็นที่ใกล้ตัวหรือส่งผลกระทบต่อผู้เรียน ชุมชนและสังคม และสื่อที่เป็นบุคคล วัตถุ สถานที่ ต้องเข้าถึงง่าย มีคุณค่า เป็นที่ยอมรับและเชื่อมโยงกับเนื้อหาที่ศึกษา 8) การวัดผลประเมินผล ต้องเป็นไปตามสภาพจริงที่เกิดจากผู้เรียนด้วยวิธีและเครื่องมือที่หลากหลาย ตรงกับพฤติกรรมบ่งชี้ในแต่ละคุณลักษณะอันพึงประสงค์ที่ดำเนินไปพร้อมๆ กับการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ หากต้องประเมินด้านความรู้ความเข้าใจ ควรประเมินในเชิงวิเคราะห์ สังเคราะห์ หากประเมินพฤติกรรมต้องประเมินพฤติกรรมที่แสดงออกจริง และควรประเมินผลงานที่เกิดจากการบูรณาการความรู้ลงสู่การปฏิบัติจริงสู่ชุมชนและสังคมด้วย ซึ่งสามารถสรุปโครงสร้างของรูปแบบเป็นภาพได้ดังนี้

นอกจากนั้นแล้ว ยุทธศาสตร์ของรูปแบบที่นำไปสู่ประสิทธิผลในทางปฏิบัตินั้นต้องใช้โรงเรียนเป็นตัวขับเคลื่อนกระบวนการจัดการเรียนรู้ โดยประสานพลังจากทั้งครอบครัว ชุมชน และสื่อ ให้กับนักเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

ข้อเสนอแนะ

1. การนำรูปแบบนี้ไปใช้ให้เกิดประสิทธิผลสูงสุดได้นั้น รัฐต้องตระหนักและจริงใจในการยอมรับการเป็นปัญหาของชาติและต้องแก้ไขอย่างเร่งด่วนในการขาดคุณลักษณะความเป็นพลเมืองตามระบอบประชาธิปไตยของคนไทยในปัจจุบัน ต้องกำหนดกรอบและระบบบริหารนโยบายที่ชัดเจน เป็นเจ้าภาพในการดึงภาคส่วนอื่นๆ มามีส่วนร่วมไปในแนวทางเดียวกัน รวมทั้งครูต้องมีความรู้ความเข้าใจ มีทักษะและทัศนคติต่อประชาธิปไตยที่ถูกต้องก่อน การจัดการเรียนรู้ตามรูปแบบจึงจะเกิดผล

2. ควรนำผลที่ได้จากการวิจัยครั้งนี้ในขั้นตอนแรก ไปศึกษาเพื่อกำหนดนโยบายการจัดการศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองตามระบอบประชาธิปไตยที่เหมาะสมกับบริบทของไทย และเพื่อหาปัจจัยที่เอื้อต่อความสำเร็จและรูปแบบที่มีประสิทธิภาพในการนำนโยบายการจัดการศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองตามระบอบประชาธิปไตยไปปฏิบัติ รวมทั้งควรนำรูปแบบซึ่งเป็นผลที่ได้จากการวิจัยในครั้งนี้ ไปพัฒนาต่อยอดเพื่อนำไปใช้กับนักเรียนในระดับอื่นๆ รวมทั้งกับเป้าหมายที่เป็นเยาวชนนอกระบบอีกด้วย

¹* หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
² ** รองศาสตราจารย์ ภาควิชาบริหารและพัฒนาการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร

From : http://www.fpps.or.th