สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม : วิสัยทัศน์เพื่อความยั่งยืนของสังคมเยอรมัน

(ต่อจากฉบับที่แล้ว)

      การออกแบบระบบเศรษฐกิจกลไกการตลาดในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อต้องการความเห็นพ้องทางการเมืองร่วมกัน เพื่อผลักดันให้แนวคิดและระบบดังกล่าวกลายเป็นเจตจำนงทางการเมือง (Political Will) ของพรรคและขยายสู่การเป็นเจตจำนงของคนทั้งสังคม (General Will) ซึ่งถือเป็นชัยชนะของสังคมเยอรมันที่คิดค้นมาอย่างยากลำบาก จากความแร้นแค้น ความตึงเครียด และความขัดแย้งทางความคิดเพื่อแก้ไขประเด็นความขัดแย้งในทางปฏิบัติระหว่างมิติด้านระบบเศรษฐกิจการตลาด มิติประชาธิปไตย และความมั่นคงทางสังคม และผลของความสำเร็จนี้ นับได้ว่าเป็นการบุกเบิกระบบการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมในแนวทางเฉพาะ เพื่อสังคมเยอรมันในเวลาต่อมา

      ยุครุ่งเรืองของอาเดนาวร์ (Adenauer Era) ก็คือยุครุ่งเรืองของแอร์ฮาร์ด (Erhard Era) ด้วยเช่นกัน แม้ว่าทั้งสองคนจะมีความแตกต่างกันทางความคิดอยู่มากในช่วงเริ่มสร้างประเทศใหม่ แต่เขาก็สามารถที่จะแก้ไขปัญหาที่มีอยู่มากล้นในสถานการณ์ที่ยากลำบากที่สุดในขณะนั้น ให้ผ่านพ้นไปได้โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างชาติใหม่ให้แข็งแกร่งกว่าเดิม ทั้งทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม

      ลูดวิค แอร์ฮาร์ด เป็นรัฐมนตรีเศรษฐกิจในปี 1949 และเป็นรองนายกรัฐมนตรีในปี 1957 และขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี (Chancellor) ของเยอรมันตะวันตกในสมัยต่อจากคอนราด อาเดนาวร์ ในระหว่างปี 1963-1966 ซึ่งสะท้อนถึงความต่อเนื่องในการสร้างระบบเศรษฐกิจใหม่นี้ในช่วงสร้างชาติเยอรมันอย่างแข็งขัน

      สมุดบันทึกความทรงจำของลูควิค แอร์ฮาร์ด ในระหว่างยุคนาซีเขาเขียนวิสัยทัศน์เรื่องเศรษฐกิจการตลาดของเยอรมันที่จะไม่รับการครอบงำและบังคับตามแบบนาซี เขามีความชัดเจนที่จะเปลี่ยนไปสู่ระบบใหม่ วิสัยทัศน์นี้นำไปสู่การเป็นสถาปนิกระบบเศรษฐกิจของประเทศเยอรมันตะวันตกภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เป็นผู้วางรากฐานแนวคิด ระบบเศรษฐกิจกลไกตลาดที่มีพลวัตให้ไปกันได้กับระบบประชาธิปไตยที่มีชีวิตชีวา และการประสานกลมเกลียวทางสังคม อันก่อให้เกิดพลังเศรษฐกิจเฟื่องฟูอย่างมากในระยะทศวรรษแรกหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 และในระยะต่อมาซึ่งสร้างความฉงนปนอิจฉาแก่นานาประเทศ โดยเฉพาะประเทศมหาอำนาจที่แบ่งแยกและปกครองเยอรมันในขณะนั้น

หลักการความเจริญเติบโตท่ามกลางการเปลี่ยนแปลง
      หลักคิดการตลาดเศรษฐกิจเพื่อสังคม คือวิสัยทัศน์ของประเทศที่มองการเจริญเติบโตในเชิงคุณภาพมากยิ่งขึ้น ซึ่งหมายความว่าคนเริ่มต้องการนโยบายที่ส่งเสริมให้มีความก้าวหน้าทางสังคมและลดการบริโภคทรัพยากร ทัศนคติที่ซับซ้อนกว่าเดิมนี้ทำให้เกิดความเป็นไปได้ที่จะเกิดสมดุลระหว่างการเจริญเติบโต ความยั่งยืนและความเท่าเทียมทางสังคม

ค่านิยมหลักและสิทธิขั้นพื้นฐาน จำเป็นต้องพิจารณาอย่างจริงจังต่อการมีนโยบายเศรษฐกิจที่ให้ความสำคัญแก่ความเท่าเทียมกันทางสังคม ซึ่งมิได้มีแต่ค่านิยมหลักเรื่องความยุติธรรม เสรีภาพ และความเป็นปึกแผ่นทางสังคมเท่านั้นที่เป็นตัวผลักดันให้นำนโยบายอย่างนี้ แต่ยังมาจากสิทธิขั้นพื้นฐานที่มาจากข้อตกลงให้ทุกชีวิตมีมาตรฐานการดำเนินชีพที่เพียงพอ หรือการได้รับค่าตอบแทนเท่ากันสำหรับงานที่เหมือนกันหรือการได้รับการศึกษาที่มีคุณภาพและเท่าเทียม เพื่อเป็นหลักประกันว่าจะมีการพัฒนาบุคลิกภาพของมนุษย์อย่างเต็มที่ สังคมในแนวทางประชาธิปไตยที่เกิดขึ้นในเยอรมัน จึงมุ่งที่จะทำให้เกิดสังคมที่อิงอยู่กับความเป็นพลเมืองทางสังคม (Social citizenship) ซึ่งบุคคลแต่ละคนต้องได้รับหลักประกันว่าจะได้รับการคุ้มครองศักดิ์ศรีแห่งความเป็นมนุษย์ผ่านการสนับสนุนด้านปัจจัยที่จำเป็น เพื่อให้มั่นใจว่าทุกคนสามารถมีส่วนร่วมทั้งในสังคมและในระบอบประชาธิปไตยได้ ไม่ว่าจะประสบความสำเร็จในทางวัตถุหรือไม่

      ในเยอรมัน ความเท่าเทียมทางสังคมในระเบียบเศรษฐกิจถูกกำหนดอยู่ใน ม.19 ของรัฐธรรมนูญ ซึ่งให้คำจำกัดความสหพันธ์สาธารณรัฐเยอมันว่าเป็น “สหพันธรัฐทางสังคม” (Social federal state) มาตรา 14 ก็กำหนดพันธะต่อสังคมของผู้เป็นเจ้าของทรัพย์สินส่วนบุคคลว่า “ทรัพย์สินนั้นนำมาซึ่งการมีภาระผูกพันบางอย่าง การใช้ทรัพย์สินนั้นต้องเป็นไปเพื่อสาธารณประโยชน์ด้วย” ในการทำธุรกิจทั่วไป ผู้จัดการทั้งหลายมีความรับผิดชอบไม่เฉพาะแก่การจ่ายเงินปันผลให้แก่ผู้ถือหุ้นเท่านั้น แต่ต้องรับผิดชอบต่อส่วนรวมด้วย ใครก็ตามที่ได้รับส่วนแบ่งความมั่งคั่งทางสังคมในสัดส่วนที่มาก ควรทำอะไรให้สังคมมากเช่นกันเพื่อเป็นการตอบแทน แนวคิดที่ว่าการเป็นเจ้าของทรัพย์สินนั้นโยงกับความรับผิดชอบต่อสังคมถึงขั้นเป็นภาวะผูกพันอย่างนี้ คือคุณลักษณะเด่นของสังคมประชาธิปไตย ที่ยืนยันมิติทางสังคม คือความยั่งยืนทางสังคม หมายถึง การมีส่วนร่วมอย่างถาวรของสมาชิกทุกคนในสังคม และเป็นการปรองดองอย่างยั่งยืนจากความตึงเครียดทางสังคม ดังนั้นการส่งเสริมความเจริญเติบโตเชิงคุณภาพจึงนำปัจจัยด้านความเท่าเทียมทางสังคมและความยั่งยืนมาร่วมพิจารณาในสัดส่วนเท่าๆ กัน และประสบการณ์ของเยอรมันก็เป็นที่ชัดเจนแล้วว่าความเท่าเทียมทางสังคมเป็นเงื่อนไขหนึ่งของเศรษฐกิจที่มีพลวัต นอกจากนี้ความยั่งยืนในสิ่งแวดล้อม ก็สามารถส่งเสริมการเจริญเติบโตได้อีกเหมือนกัน สิ่งเหล่านี้นำมาซึ่งสังคมที่ยุติธรรมคือการที่กระบวนการสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจเน้นประโยชน์แก่ทุกคนถ้วนหน้าและประชาชนมีเสรีภาพ สิ่งเหล่านี้ไม่สามารถเกิดขึ้นได้โดยคำสั่งของรัฐ แต่บรรลุได้ก็ต่อเมื่อรัฐกับประชาสังคมทำงานร่วมกัน

      พรรค CDU ซึ่งเป็นพรรคที่ครองอำนาจเป็นรัฐบาลมาต่อเนื่องยาวนาน แม้จะมีพรรคอื่นสลับบ้างเป็นบางช่วง แต่ก็ยังเป็นพรรคที่ยึดแนวเศรษฐกิจกลไกการตลาดเพื่อสังคม พรรคไม่ยอมรับปรัชญาสังคมนิยม และสิทธิกรรมสิทธิ์รวม (Collectivism) รูปแบบอื่นๆ ทั้งยังไม่ยอมรับระบบทุนนิยมไร้ขีดจำกัดที่พึ่งกลไกตลาดแต่อย่างเดียวโดยไม่ตอบโจทย์ปัญหาสังคมทั้งหลายที่มีอยู่ ระบบเศรษฐกิจกลไกการตลาดเพื่อสังคมนี้ จึงยังคงเป็นต้นแบบของคนเยอรมัน สำหรับเยอรมันยุครวมชาติและยุคโลกาภิวัตน์

      ผู้นำที่เป็นนักประชาธิปไตยและพรรคการเมืองที่เป็นประชาธิปไตยอย่างสอดคล้องกันเช่นนี้จึงนำพาการบริหารประเทศไปสู่ความสำเร็จที่มหาอำนาจผู้ชนะสงครามให้การยกย่อง และยอมรับความเป็นเยอรมันที่พบหนทางของตนเองตราบจนปัจจุบัน และระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคมนี้ยังถือเป็นนโยบายสำคัญทั้งภายในและต่างประเทศอีกด้วย

      กว่าจะมาเป็นประเทศที่มีการเมืองที่มีเสถียรภาพ มีเศรษฐกิจที่มั่นคงและมั่งคั่งเช่นทุกวันนี้ หัวใจสำคัญคือการพัฒนาคนเยอรมันให้มีคุณภาพที่เพียงพอแก่การขับเคลื่อนประเทศทั้งการเมืองและเศษฐกิจ นั่นคือ การจัดการศึกษาให้ฟรีที่มีคุณภาพและเท่าเทียมแก่ทุกคน ที่เรียกว่า การศึกษาเพื่อสร้างพลเมือง (Civic Education) เพื่อปลุกจิตสำนึกคนเยอรมันรุ่นใหม่ให้ใส่ใจกับภาระทางสังคมร่วมกัน มีความเป็นพลเมืองทางสังคม (Social Citizenship) อย่างมีความรับผิดชอบ ด้วยวลีที่ยึดถือร่วมกัน ว่า เสรีภาพ ยุติธรรม และสามัคคี

From : http://www.fpps.or.th