สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : สาธารณรัฐสหภาพเมียนมาร์

สมชาติ เจศรีชัย

เมียนมาร์ (Myanmar) ในปัจจุบันหรือพม่า (Burma) ในอดีต เริ่มมีบทบาทสำคัญเมื่อเมียนมาร์ได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกสมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Association of Southeast Asian Nations) หรืออาเซียน (ASEAN) เมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2540 (ค.ศ. 1997) แม้จะมีเสียงเรียกร้องคัดค้านจากซีกโลกตะวันตกที่มองด้วยสายตาของนักประชาธิปไตยแบบตะวันตกที่เห็นว่า เมียนมาร์ยังคงใช้การปกครองแบบเผด็จการ (ทหาร) แต่เมื่อการเมืองของเมียนมาร์เดินมาถึงจุดหนึ่ง การเลือกตั้งที่ดูเหมือนว่าจะเป็นกิจกรรมที่เป็นรูปธรรมที่สุดของระบอบประชาธิปไตยเพียงอย่างเดียวที่ชาวเมียนมาร์จับต้องได้ จึงปรากฏตัวขึ้นอีกครั้ง ซึ่งบรรยากาศและผลการเลือกตั้ง รวมทั้งเหตุการณ์ทางการเมืองหลังการเลือกตั้งของเมียนมาร์จะได้นำเสนอเป็นตอนต่อไป

ภูมิหลังและความเป็นมา

หลังสงครามโลก พม่าก็ได้รับเอกราชเมื่อวันที่ 4 มกราคม 1948 โดย อูนุ ได้ขึ้นมาเป็นผู้นำแทน อู อองซาน ที่ถูกลอบสังหาร พม่าสมัยเอกราชจึงอยู่ในรูปของสหภาพ (Union) อันเป็นลักษณะของสหพันธรัฐที่มีหลายชนชาติ ได้แก่ กะเหรี่ยง (Kayin) กะยา (Kayah) ชิน (Chin) กะฉิ่น (Kachin) มอญ (Mon) ยะไข่ (Rakhine) ไทใหญ่ และชนชาติพม่า ปกครองในระบอบรัฐสภา (Parliamentary System) มีประธานาธิบดีเป็นประมุข เรียกชื่อประเทศว่า “สาธารณรัฐสหภาพเมียนมาร์ (Republic of the Union of Myanmar) มีการเลือกตั้งครั้งแรกเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม 2533 (ค.ศ. 1990) หรือเมื่อ 25 ปีที่ผ่านมา โดยพรรคแนวร่วมแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตย (National League for Democracy -NLD) ได้รับชัยชนะถึงร้อยละ 81 คือ 392 ที่นั่งจาก 492 ที่นั่งในสภา แต่รัฐบาลมีการใช้กลยุทธ์ต่างๆ เพื่อทำลายโอกาสในการชนะเลือกตั้งของพรรคแนวร่วมแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตย หรือ NLD

ก่อนการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม ค.ศ. 1989 นางอองซาน ซู จี หัวหน้าพรรคถูกจับกุมและคุมขังภายในบ้านของเธอ โดยไม่มีการตั้งข้อหา แต่ต่อมาใน ค.ศ. 1991 เธอได้รับรางวัลโนเบล สาขาสันติภาพ นอกจากนั้นผู้นำฝ่ายค้านที่สำคัญคนอื่นๆ ก็ถูกจับกุมและคุมขังด้วย อย่างไรก็ตาม รัฐบาลก็กลับลำโดยไม่รับรองผลการเลือกตั้ง และจับกุมนักการเมืองฝ่ายตรงข้ามมากขึ้นเรื่อยๆ ส่งผลให้นักการเมืองฝ่ายค้านและนักเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตยหนีการจับกุมมายังชายแดนประเทศเพื่อนบ้าน จากนั้น เมียนมาร์ก็ตกอยู่ภายใต้การปกครองของทหาร จนมีการร่างรัฐธรรมนูญใหม่และประกาศใช้บังคับเมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 2551

ระบบพรรคการเมือง

ระบบพรรคการเมืองของเมียนมาร์จะต้องมีการจดทะเบียนพรรค (Registered parties) และเป็นระบบหลายพรรค มีพรรคการเมืองที่จดทะเบียนอยู่นับถึงปัจจุบัน พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) จำนวน 91 พรรค พรรคการเมืองที่มีบทบาททางการเมืองสำคัญๆ ได้แก่ พรรคแนวร่วมแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตย หรือเอ็นแอลดี (National League for Democracy : NLD) ของนางออง ซาน ซู จี (Anug San Suu Kyi) และพรรคสหสามัคคีเพื่อการพัฒนา หรือยูเอสดีพี (Union Solidarity and Development Party - USDP) พรรคตัวแทนของรัฐบาลทหาร นอกจากนั้น ยังมีพรรคการเมืองอื่นอีกหลายพรรคที่เคยได้รับเลือกตั้งมีสมาชิกอยู่ในสภา ได้แก่ พรรคเอกภาพแห่งชาติ (National Unity Party - NUP) องค์กรแห่งชาติปะโอ (Pa-O National Organization - PNO) พรรคเอกภาพแห่งชนชาติว้า (Wa National Unity Party - WNUP) พรรคประชาธิปไตยเขตมอญทั้งมวล (All Mon Region Democracy Party - AMRDP) พรรคประชาธิปัตย์แห่งชนชาติฉาน (Shan Nationalities Democratic Party - SNDP) พรรคชนชาติชิน (Chin National Party - CNP) พรรคชนชาติยะไข่ (Rakhine National Party - RNDP) Phalon-Sawaw - PSDP กองกำลังประชาธิปัตย์แห่งชาติ (National Democratic Force - NDF) นอกจากนี้ยังมีพรรคการเมืองที่จดทะเบียนอีกหลายพรรค อาทิ พรรคชนชาติปะหล่อง (Taaung (Palaung) National Party : TPNP) พรรคประชาธิปัตย์ว้า (Wa Democratic Party : WDP) พรรคความสามัคคีและประชาธิปไตยแห่งรัฐคะฉิ่น (Unity and Democracy Party of Kachin State : UDPKS) พรรคพัฒนาและประชาธิปไตยแห่งรัฐกะเหรี่ยง (Kayin State Democracy and Development Party : KSDDP)

ระบบการเลือกตั้ง

      รัฐธรรมนูญเมียนมาร์ยกร่างเมื่อวันที่ 9 เมษายน 2551 (ค.ศ. 2008) ได้นำมาให้ประชาชนออกเสียงลงประชามติเมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม 2551 และได้รับความเห็นชอบเมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 2551 ได้บัญญัติให้ฝ่ายนิติบัญญัติหรือสภาสหภาพเป็นระบบสภาคู่ คือ สภาประชาชน (House of Representatives) (สภาผู้แทนราษฎร) 440 ที่นั่งและสภาแห่งชาติ (House of Nationalities) (สภาสูงหรือวุฒิสภา) 224 ที่นั่ง โดยสงวนไว้สำหรับทหาร (กำลังทหาร) ให้เป็นสมาชิก 56 ที่นั่งจาก 224 ที่นั่งในสมัชชาแห่งชาติ และ 110 ที่นั่งจาก 440 ในสภาประชาชน การเลือกตั้งของเมียนมาร์อยู่ในการควบคุมกำกับโดยคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต. ) แห่งสหภาพ (Myanmar’s Union Election Commission : UEC) ในการเลือกตั้งทั่วไปปี 2558 คณะกรรมการการเลือกตั้ง ได้กำหนดจำนวนเขตเลือกตั้งเมื่อเดือนกรกฎาคม 2558 โดยจะมีการเลือกตั้งสี่ระดับ คือ 1) สภาประชาชน (House of Representatives) 330 ที่นั่ง 2) สภาแห่งชาติ (House of Nationalities) 168 ที่นั่ง 3) ระดับภูมิภาคหรือรัฐ (Regional or state parliaments) 644 ที่นั่ง และ 4) ระดับภูมิภาคหรือสำหรับชนชาติ (Regional or state parliaments for national races) 29 ที่นั่ง จากประชาชนทั้ง 14 ภาค/รัฐ (เมียนมาร์ประกอบด้วย 7 ภูมิภาค (region) สำหรับพื้นที่ซึ่งประชากรส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์พม่า และ 7 รัฐ (states) สำหรับพื้นที่ซึ่งประชากรส่วนใหญ่เป็นชนกลุ่มน้อย) นอกจากนี้ กกต. เมียนมาร์ยังออกวิธีการให้กับผู้สังเกตการณ์ที่จะปฏิบัติในการตรวจสอบที่จะเกิดขึ้น พร้อมทั้งเชิญชวนทั้งภายในและต่างประเทศให้ตรวจสอบและสังเกตการเลือกตั้ง ระบบการเลือกตั้งสมาชิกสภาปัจจุบันเป็นแบบการเลือกตั้งคะแนนเสียงข้างมากรอบเดียว (the first-past-the-post system) ผู้ชนะการเลือกตั้งคือผู้ที่ได้คะแนนสูงสุด

      ผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาประชาชน จะต้องมีคุณสมบัติดังต่อไปนี้ 1) มีอายุ 25 ปีบริบูรณ์และต้องไม่เป็นบุคคลที่มีการกระทำฝ่าฝืนกฎหมายเลือกตั้ง 2) จะต้องมีถิ่นที่อยู่ในเมียนมาร์ไม่น้อยกว่า 10 ปี 3) จะต้องเป็นพลเมืองโดยการเกิด 4) บุคคลที่มีคุณสมบัติตามกฎหมายเลือกตั้งกำหนด

      ส่วนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะต้องมีคุณสมบัติดังนี้ 1) เป็นพลเมือง โดยการได้สัญชาติภายหลัง โดยธรรมชาติหรือโดยการถือสัญชาติชั่วคราว เป็นผู้ซึ่งมีอายุครบ 18 ปีบริบูรณ์ ในวันประกาศให้มีการเลือกตั้ง และต้องไม่เป็นบุคคลที่มีการกระทำฝ่าฝืนตามกฎหมายเลือกตั้งนี้ 2) บุคคลที่มีชื่ออยู่ในบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งในเขตเลือกตั้งนั้น

      บุคคลต่อไปนี้ไม่มีสิทธิเลือกตั้ง 1) เป็นบุคคลอยู่ในศาสนา 2) นักโทษ 3) บุคคลที่มีจิตผิดปกติโดยผลของกฎหมาย 4) บุคคลซึ่งยังมิได้พ้นจากการเป็นบุคคลล้มละลาย 5) บุคคลที่ถูกห้ามมิให้ใช้สิทธิตามกฎหมายเลือกตั้ง 6) ชาวต่างชาติหรือสันนิษฐานว่าเป็นพลเมืองต่างชาติ

      ในวันเลือกตั้ง หน่วยเลือกตั้งจะเปิดให้มีการลงคะแนนตั้งแต่เวลา 6 นาฬิกา จนถึงเวลา 16 นาฬิกา ถ้ายังมีผู้มีสิทธิเลือกตั้งที่มาแสดงตัวแล้วเหลืออยู่ ก็จะได้รับอนุญาตให้ลงคะแนนต่อไปแม้จะมีการปิดหน่วยเลือกตั้งแล้วก็ตาม ส่วนการนับคะแนนเลือกตั้งจะกระทำกันที่หน่วยเลือกตั้งนั้นโดยคณะกรรมการประจำหน่วยเลือกตั้งนั้น

บทสรุป

การเลือกตั้งของเมียนมาร์ใช้ระบบคะแนนเสียงข้างมากรอบเดียว (The First-Past-the-Post : FPTP) ซึ่งก็เป็นระบบที่ง่าย เข้าใจได้ไม่ยาก เพราะเป็นการเอาคะแนนเสียงที่ผู้สมัครรับเลือกตั้งในเขตเลือกตั้งนั้นได้รับมาเรียงลำดับ ผู้สมัครที่ได้คะแนนสูงสุด (เขตเดียวเบอร์เดียว) หรือผู้สมัครที่ได้คะแนนตามลำดับเท่ากับจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่พึงมีในเขตเลือกตั้งนั้น (เขตเดียวหลายเบอร์) ก็จะได้รับการประกาศผลการเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ซึ่งระบบนี้คะแนนของพรรคหรือผู้สมัครที่ได้คะแนนลำดับรองๆ ลงมาจะถูกตัดทิ้ง ดังนั้น เพื่อความเหมาะสมจึงมีนักวิชาการเมียนมาร์พยายามเสนอให้มีการนำระบบผู้แทนแบบสัดส่วน (proportional representation - PR) มาใช้ รวมทั้งการกำหนดองค์ประกอบทั้งสภาประชาชนและสภาแห่งชาติที่มีทั้งผู้แทนที่มีที่มาจากการเลือกตั้งและการเลือกตั้งที่อาจถูกนำมาเป็นข้อกล่าวอ้างของฝ่ายตะวันตกว่า ยังไม่มีความเป็นประชาธิปไตย ซึ่งก็คงต้องพิจารณาจากประสิทธิภาพในการทำงานของสภาเองว่าจะสามารถแก้ไขปัญหาและตอบสนองความต้องการของประชาชนได้แค่ไหนเพียงใด

From : http://www.fpps.or.th