สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม - Social Market Economy : ใครต้นคิดและใครร่วมคิด (ต่อจากฉบับที่แล้ว)

      ภายหลังสงคราม ความหวังของสังคมเยอรมันสลายไปกับความทุกข์ยากและหิวโหย สังคมเยอรมันจึงต้องการการปฏิรูปทั่วด้าน

      การสร้างสังคมเยอรมันภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ให้เป็นประชาธิปไตย พร้อมกับการแก้ปัญหาเศรษฐกิจ แนวคิดเรื่องเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม จึงเกิดขึ้นในช่วงวิกฤตินี้ และเป็นที่ถกเถียงกันมากถึงระบบเศรษฐกิจยุคนาซีที่รวมศูนย์ (Centrally Planned Economy) และระบบเศรษฐกิจการตลาดเสรี (The pure market economy – the laissez- faire system) ก็จะไม่สามารถตอบโจทย์กับปัญหาสังคมในเยอรมันที่มากมายได้ จึงมีการค้นคิดทางออกที่สามที่เป็นไปได้

      เริ่มแรกแนวคิดที่ต้องไม่เหมือนเดิม และเพื่อให้หลุดจากปัญหาเดิมๆ คือ อัลเฟรด มูเลอร์ อาร์มัค (Alfred Müller Armack)

      นักคิดทฤษฎีนี้ กล่าวว่า เป็นการประสานแนวคิดเศรษฐกิจการตลาดเสรี เรื่องหลักการของเสรีภาพ (principles of freedom) ให้เข้ากับความเท่าเทียมทางสังคม (social equality)

      เมื่อสงครามเปลี่ยนทุกสิ่งอย่าง จากเยอรมันที่รุ่งเรือง ก็กลับสู่จุดศูนย์ (point zero) กลายเป็นประเทศผู้แพ้สงคราม การรื้อฟื้นเปลี่ยนแปลงระบบการเมืองและเศรษฐกิจ จึงไม่ใช่เพียงแค่ได้รับการปรับปรุงให้เกิดเงื่อนไขเพื่อให้เศรษฐกิจเดินหน้าได้เท่านั้น หากแต่ ณ โอกาสนี้ จะต้องสร้างความยุติธรรมให้มากขึ้น (fairer) และวางระเบียบทางสังคมที่ดียิ่งกว่าเดิม (better-regulated society) คือ การที่มีรัฐที่มีความรับผิดชอบอย่างยิ่งที่จะปรับปรุงเงื่อนไขเศรษฐกิจการตลาดให้เกิดความสมดุลทางสังคม (a social balance) เขาจึงวางแนวคิดเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม (Social Market Economy) นี้ ให้เป็นกรอบแนวคิดเพื่อวางระเบียบทางนโยบายที่จะเชื่อมให้เกิดเสรีของการประกอบการธุรกิจเข้ากับโครงการทางสังคม ซึ่งหมายความว่า นโยบายทางสังคมจะเป็นคู่ไปกับนโยบายทางเศรษฐกิจ ซึ่งเป็นเป้าหมายของสังคมการเมือง มากกว่าการวางระเบียบเศรษฐกิจเสรีแต่อย่างเดียว หลักการคู่ (dual principle) เรื่องเศรษฐกิจและสังคมนี้ จึงเป็นฐานของรูปแบบเศรษฐกิจใหม่สำหรับสังคมเยอรมัน ที่ชื่อว่า “ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม” นั่นเอง ด้วยหวังว่าจะเป็นแนวทางที่นำไปสู่สังคมของมนุษย์ที่มีสันติ มีทางสายกลาง และมีความสมานฉันท์ เพื่อเอาชนะความแตกต่างที่มีอยู่ในสังคม แนวคิดนี้จึงนำไปสู่การสร้างระเบียบทางสังคมเพื่อความเป็นมนุษย์ให้สมบูรณ์ คือ มีเสรีภาพทางเศรษฐกิจ (economic freedom) และมีความมั่นคงทางสังคม (social security) ซึ่งจำเป็นต้องเกิดขึ้นรัฐที่เข้มแข็ง

      แนวคิดนี้จึงกล่าวได้ว่า เป็นการค้นพบที่มาจากรากฐานเศรษฐกิจของสองแนวคิด คือ ระบบเศรษฐกิจการตลาดเสรี (Laissez-faire Liberalism) ในด้านหนึ่ง ที่ให้เสรีภาพเต็มที่กับระบบการตลาดโดยที่รัฐจะเข้ามายุ่งน้อยที่สุด กับ แนวคิดสังคมนิยม (Maxism Socialism) ซึ่งคำนึงถึงความเท่าเทียม ไม่เหลื่อมล้ำที่นำมาผสานกัน โดยที่ยังมีเสรีภาพกับการแข่งขันทางธุรกิจ แต่ต้องคำนึงถึงความมั่นคงทางสังคมอย่างยิ่งด้วย จึงเกิดเป็นทางที่ 3 (Third Way) ของระเบียบทางเศรษฐกิจที่คิดค้นโดยชาวเยอรมันนามว่า อัลเฟรด มูเลอร์ อาร์มัค (Alfred Müller Armack) ซึ่งค้นพบจากบทเรียนทางประวัติศาสตร์ เศรษฐกิจ การเมือง และสังคม ที่เกิดขึ้นในโลก และค้นหาแนวทางที่เหมาะสมกับประเทศเยอรมันหลังวิกฤติสงครามโลกครั้งที่สอง ด้วยคิดว่า แนวทางเศรษฐกิจแบบเดิมไม่ว่าแบบเศรษฐกิจรวมศูนย์ หรือ แบบเศรษฐกิจเสรีนิยม ไม่อาจนำไปสู่การแก้ไขและปรับปรุงสังคมเยอรมันให้ดีขึ้นกว่าเดิมได้นั่นเอง

      แนวคิดที่ 3 ที่ว่านี้ จึงวางระบบรากฐานสำหรับกรอบแนวคิดคู่ ทั้งเศรษฐกิจและสังคม (the socio-economic concept) เพื่อให้เสรีภาพมีอยู่คู่กับความเสมอภาค ซึ่งมุ่งหมายที่จะเน้นให้ความสำคัญกับมิติทางสังคมมากขึ้นนั่นเอง

      กรอบแนวคิดนี้ เป็นการแสวงหาหนทางที่จะรับประกันความคิดริเริ่มของปัจเจกชน การสร้างโอกาสและเข้าถึงประโยชน์ของบุคคล อันเป็นการกระตุ้นให้เกิดพลังความคิดริเริ่มที่จะเป็นประโยชน์ต่อการสร้างเศรษฐกิจให้เจริญเติบโต แต่ในอีกด้าน ก็ต้องหลีกเลี่ยงการพัฒนาที่ไม่พึงประสงค์ อาทิ เงินเฟ้อ การว่างงาน และความยากจนในหมู่ชน เป็นต้น ทั้งนี้ เพื่อปกป้องความสงบสุขของสังคม (Social peace) ไปพร้อมๆ กับเสรีภาพของปัจเจก ซึ่งมีกฎหมายให้การรับรองไว้

      เกณฑ์ 5 ประการของแนวคิดนี้คือ

หลักการของการยอมรับเสรีภาพของปัจเจก (freedom of the individual) ซึ่งระบบเศรษฐกิจนี้ จะต้องให้มีการกระจายการตัดสินใจ กระตุ้นให้มีการแข่งขัน การส่งเสริมให้เกิดเศรษฐกิจที่มีผู้ประกอบการระดับเล็กและกลางให้มาก (small and medium enterprise) เพราะยิ่งมีผู้ประกอบการในระดับนี้มากเท่าใด ความแข็งแกร่งยิ่งมากเท่าใด ก็จะเป็นเศรษฐกิจการตลาดในระดับฐานของสังคมมากเท่านั้น
หลักการความเท่าเทียมทางสังคม (Social equality) โดยเป็นนโยบายทางสังคมเพื่อการสร้างโอกาสให้ทุกคนเข้าถึงกระบวนการทางเศรษฐกิจอย่างเท่าเทียมและเพียงพอ พร้อมทั้งต้องปกป้องผู้ด้อยโอกาส
การมีนโยบายที่สร้างความเจริญเติบโตที่รัฐจะมีทั้งกฎหมายและสิ่งจำเป็นเพื่อสนับสนุนอำนวยการต่างๆ เพื่อกระตุ้นให้เกิดนวัตกรรม การริเริ่มเทคโนโลยีต่างๆ ซึ่งไม่จำเป็นต้องเป็นบริษัทใหญ่เท่านั้น แต่ต้องให้ความสำคัญกับธุรกิจขนาดกลางอย่างมากด้วย
การมีโครงสร้างนโยบายและกฎหมายที่เพียงพอในการสนับสนุนระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม ไม่ว่าเรื่องตลาดแรงงาน การลดภาวการณ์ว่างงาน เป็นต้น
หลักความสอดคล้องของตลาด หรือ การแข่งขันที่สอดคล้อง ซึ่งหมายถึงว่า มาตรการทางนโยบายเศรษฐกิจควรใส่ใจต่อความเท่าเทียมทางสังคม (social equality) เสถียรภาพทางเศรษฐกิจ การเจริญเติบโต และความสมดุลของโครงสร้างทางเศรษฐกิจที่ไปสู่เป้าหมาย ไม่ปิดกั้นการแข่งขันในระบบตลาดโดยไม่สมควร

ผู้นำแนวคิดสู่การปฏิบัติ : ลูดวิค แอร์ฮาร์ด (Ludwig Erhard)
      ความพยายามของนักคิดทางเศรษฐศาสตร์อาจไม่เพียงพอที่จะนำไปสู่ความสำเร็จ หากไม่มีการพยายามจะตีความและแปลงไปสู่การปฏิบัติได้จริง จากแนวคิดดังกล่าวข้างต้น นักการเมืองแนวหน้าผู้มีชื่อเสียงโด่งดังในยุคนั้นนาม ลูดวิค แอร์ฮาร์ด (Ludwig Erhard) ได้ให้ความสนใจและนำไปสู่การสร้างนโยบายทางเศรษฐกิจเสนอต่อที่ประชุมสภาเศรษฐกิจในปี 1948 และได้รับการยอมรับในพรรคคริสเตียนเดโมแครต (Christian Democrat Party หรือที่เรียกชื่อย่อว่าพรรค CDU- ภาษาเยอรมัน) ซึ่งเป็นพรรครัฐบาลในเขตปกครองของอังกฤษ เขายังได้นำเสนอแก่ผู้แทนฝ่ายแรงงานและพรรคการเมืองอื่นด้วย เขาเห็นว่าแนวคิดรูปแบบที่ระบบเศรษฐกิจการตลาด ควบคู่กับเศรษฐกิจสังคม จะเป็นทางออกและตอบโจทย์ของเยอรมันในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งแม้มีการปฏิรูประบบการเงินและเศรษฐกิจ แต่ก็มีปัญหามากมาย ไม่สามารถสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจและความมั่นคงทางสังคมได้ ซึ่งต่อมาได้กลายมาเป็นหลักการของนโยบายเศรษฐกิจของพรรคที่เขาผลักดันผ่านการถกเถียงมาอย่างต่อเนื่อง “เศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม” จึงเป็นทั้งสิ่งแรกและสิ่งสำคัญที่สุดสำหรับระบบเศรษฐกิจการตลาดของประเทศ

      ลูดวิค แอร์ฮาร์ด ได้เคยพบปะกับนักคิดทางเศรษฐศาสตร์นาม มูเลอร์ อาร์มัค ครั้งแรกในปี 1940 และมีความประทับใจอย่างมากที่มูเลอร์ ไม่เพียงเป็นนักทฤษฎี แต่ยังเป็นผู้ที่เพียรพยายามจะถ่ายทอดทฤษฎีนี้ไปสู่การปฏิบัติอย่างจริงจัง ส่วนตัวของลูดวิค แอร์ฮาร์ด ก็ได้ใช้ความพยายามที่จะนำแนวคิดนี้สู่สาธารณะชน แม้แต่กับแวดวงเพื่อนของเขาเองก็วิพากษ์วิจารณ์ไม่ยอมรับ จนกระทั่งเมื่อผู้นำพรรคและนายกรัฐมนตรีชื่อ คอนราด อาเดนาวร์ ที่เคยสงสัยกับแนวคิดนี้ จึงให้แอร์ฮาร์ด นำเสนอแนวคิดนี้ให้กรรมการบริหารพรรคเมื่อ 24-25 กุมภาพันธ์ 1949

      ฉบับหน้าจะได้เห็นว่าแนวคิดนี้ถูกผลักดันสู่หลักการพื้นฐานทางการเมืองครั้งสำคัญของประเทศได้อย่างไร...

From : http://www.fpps.or.th