สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

การเมืองและการเลือกตั้งอาเซียน : สาธารณรัฐอินโดนีเซีย

สมชาติ เจศรีชัย

สาธารณรัฐอินโดนีเซียใช้การปกครองระบบประธานาธิบดี (Presidential system) นั่นหมายถึงมีการเลือกตั้งฝ่ายบริหาร คือประธานาธิบดีโดยตรง ประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจะใช้สิทธิเลือกตั้งประธานาธิบดีแยกต่างหากจากการเลือกตั้งสมาชิกรัฐสภา (สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และสมาชิกวุฒิสภา) หลังการได้เอกราชเมื่อวันที่ 17 สิงหาคม 2488 (1945) ประธานาธิบดีซูการ์โน (Sukarno) เป็นประธานาธิบดีคนแรกของสาธารณรัฐอินโดนีเซีย (Republic of Indonesia) อินโดนีเซียมีการปกครองระบบประธานาธิบดีที่มีที่มาจากการเลือกตั้ง ดร.ซูซิโล บัมบัง ยูโดโยโน (Dr. Susilo Bambang Yudhoyono) ถือเป็นประธานาธิบดีคนแรกที่มาจากการเลือกตั้งโดยตรง มีขึ้นเมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2547

ภูมิหลังและความเป็นมา

การเลือกตั้งในสาธารณรัฐอินโดนีเซียจัดให้มีขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ. 2498 (ค.ศ.1955) เป็นการเลือกตั้งสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ยังไม่มีการเลือกตั้งผู้นำของประเทศ คือ ประธานาธิบดี จนกระทั่งปี พ.ศ. 2547 ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ก็มีการเลือกตั้งประธานาธิบดีมีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละห้าปี เช่นเดียวกับสภาผู้แทนราษฎร จำนวน 550 ที่นั่ง (People's Representative Council หรือ Dewan Perwakilan Rakyat, DPR) และสภาผู้แทนราษฎรระดับภูมิภาค (Regional Representative Council หรือ Dewan Perwakilan Daerah) จำนวน 128 ที่นั่ง

สภาผู้แทนราษฎรระดับชาติและระดับภูมิภาคได้รับการเลือกตั้งในระบบสัดส่วน (proportional representation) เป็นการเลือกตั้งจากผู้สมัครในหลายเขตเลือกตั้ง ภายใต้ระบบหลายพรรคการเมือง (multi-party system) ของอินโดนีเซีย ไม่มีพรรคการเมืองใดพรรคการเมืองหนึ่งที่ประกันได้ว่าจะสามารถได้รับชัยชนะอย่างเด็ดขาดเพียงพรรคเดียว พรรคการเมืองจึงจำเป็นจะต้องมีการทำงานร่วมกันในลักษณะของรัฐบาลผสม(coalition governments)

ระบบพรรคการเมือง

ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2542 เป็นต้นมา พรรคการเมืองในอินโดนีเซียเป็นระบบหลายพรรค และในการเลือกตั้งที่ผ่านมาไม่มีพรรคการเมืองใดได้รับการเลือกตั้งจนเป็นเสียงข้างมากเพียงพรรคเดียวในสภาผู้แทนราษฎร ภายหลังการเลือกตั้งประธานาธิบดีครั้งที่ 3 ในประเทศอินโดนีเซียเมื่อวันที่ 9 กรกฎาคม 2557 มีพรรคการเมืองทั้งที่มีที่นั่งในสภาและไม่มีที่นั่งในสภาดังนี้ (ก) พรรคร่วมรัฐบาลประกอบด้วย พรรค Indonesian Democratic Party (PDI) พรรค National Awakening Party (PKB) พรรค United Development Party (PPP) พรรค National Mandate Party (PAN) พรรค People's Conscience Party (Hanura) พรรค National Democratic Party (Nasdem) (ข) พรรคฝ่ายค้าน ประกอบด้วย พรรค Democratic Party (PD) พรรค Party of the Functional Groups (Golkar) พรรค Prosperous Justice Party (PKS) พรรคGreat Indonesia Movement Party (Gerindra) (ค) พรรคการเมืองซึ่งไม่มีที่นั่งในสภาผู้แทนราษฎร มีกว่าสิบพรรคการเมือง และยังมีพรรคการเมืองที่ยุบเลิกไปก็หลายพรรคมีลักษณะเดียวกับพรรคการเมืองในประเทศไทย

ระบบการเลือกตั้ง

การจัดการเลือกตั้งประธานาธิบดีของอินโดนีเซียเป็นการเลือกโดยตรง (ก่อนหน้านั้นได้รับการแต่งตั้งจากรัฐสภา) มีวาระการดำรงตำแหน่ง 5 ปี สามารถดำรงตำแหน่งได้เพียงสองวาระ ประธานาธิบดีทำหน้าที่เป็นประมุขของรัฐ พรรคการเมืองหรือกลุ่มพรรคการเมืองจะต้องชนะด้วยคะแนนเสียงร้อยละ 25 หรือชนะด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่าร้อยละ 20 ของจำนวนที่นั่งในสภาผู้แทนราษฎรระดับชาติ จึงจะเสนอชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดี (เป็นการสมัครรับเลือกตั้งคู่กัน) ตามกฎหมายการเลือกตั้งปี 2551 (2008) ระบุไว้ว่า ผู้ที่จะได้รับการเลือกตั้งให้ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีนั้น จะต้องได้รับคะแนนเสียงร้อยละ 50 ขึ้นไปจากประชาชนทั้งหมดที่มีสิทธิเลือกตั้ง และคะแนนเสียงที่ได้นั้นจะต้องเกินร้อยละ 20 เมื่อนับคะแนนเสียงในแต่ละจังหวัดของอินโดนีเซีย ในกรณีที่ไม่มีผู้สมัครคู่ใดผ่านเกณฑ์ข้อใดข้อหนึ่งดังกล่าว จะต้องจัดให้มีการเลือกตั้งรอบสองขึ้นโดยเลือกคู่ผู้สมัครที่มีคะแนนนำเป็นอันดับหนึ่งและสองมาทำการเลือกตั้งใหม่ในรอบที่สอง สำหรับเงื่อนไขในการนับคะแนนเสียงในรอบที่สอง กำหนดว่าให้มาจากประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งทั้งหมดเช่นเดียวกับการเลือกตั้งรอบแรก โดยคู่ผู้สมัครที่ได้รับคะแนนเสียงมากกว่าจะเป็นผู้ชนะการเลือกตั้งประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดี โดยไม่จำเป็นต้องพิจารณาประเด็นเรื่องอัตราส่วนคะแนนเสียงเช่นในรอบแรกอีก ระบบการเลือกตั้งแบบนี้เรียกว่า ระบบการเลือกตั้งเสียงข้างมากสองรอบ (The Two-Round System) ในส่วนของรัฐสภา ระดับชาติมีสองสภา สภาผู้แทนราษฎรระดับชาติ (Dewan Perwakilan Rakyat/DPR)และสภาผู้แทนราษฎรระดับภูมิภาค (Dewan Perwakilan Daerah / DPD) ระดับชาติมีทั้งหมด 560 ผู้แทน จาก 77 อำเภอ โดยเลือกตั้งสมาชิก 3-10 ที่นั่งในแต่ละเขตการเลือกตั้ง (ขึ้นอยู่กับจำนวนประชากรอำเภอ) ได้รับการเลือกตั้งจากบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองในระบบสัดส่วน (open-list proportional representation : PR) ระดับภูมิภาค มีผู้แทนจำนวน 132 ที่นั่ง จาก 33 จังหวัดๆ ละ 4 ที่นั่ง ผู้สมัครไม่ต้องสังกัดพรรค โดยใช้ระบบเลือกตั้งแบบคะแนนเดียวโอนไม่ได้ (single-non-transferable-vote system : SNTV) มีลักษณะคล้ายกับการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภาในประเทศไทยเมื่อปี 2543 กล่าวคือ จังหวัดเป็นเขตเลือกตั้ง จำนวน ส.ว. แปรตามจำนวนประชากร ประมาณ 3.5 แสนคนต่อ ส.ว. 1 คน จังหวัดใดมีประชากรไม่ถึง 3.5 แสนคน เช่น ระนอง แม่ฮ่องสอน และอุทัยธานี เป็นต้น มี ส.ว. 1 คน โดยผู้มีสิทธิเลือกผู้สมัครได้เพียงคนเดียว (หลักหนึ่งคนหนึ่งเสียง) สำหรับผู้มีสิทธิเลือกตั้ง อินโดนีเซียกำหนดว่าจะต้องมีอายุครบ 17 ปีบริบูรณ์ หรือกำลังจะแต่งงาน และจะต้องมีบัตรประจำตัวประชาชน (Kartu Tanda Penduduk (KTP)) ผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นประธานาธิบดีและรองประธานาธิบดีอย่างน้อยต้องมีคุณสมบัติหลายประการ อาทิ เป็นพลเมืองอินโดนีเซียโดยการเกิด เป็นผู้มีร่างกายและจิตใจที่มีความสามารถในการปฏิบัติหน้าที่ เป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ถาวรในดินแดนของสาธารณรัฐอินโดนีเซีย มีรายงานเกี่ยวกับความมั่งคั่งของคณะกรรมการกำจัดการทุจริต (the Corruption Eradication Commission) ไม่เป็นบุคคลล้มละลายโดยคำพิพากษาของศาล ขึ้นทะเบียนเป็นผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ขึ้นทะเบียนเป็นผู้จ่ายภาษีและได้จ่ายภาษีเป็นเวลาอย่างน้อยห้าปีที่ผ่านมา ไม่เคยมีการตัดสินให้จำคุกเป็นเวลากว่าห้าปี อายุไม่น้อยกว่า 35 ปีบริบูรณ์ ฯ เป็นต้น

บทสรุป

ด้วยความที่อินโดนีเซียประกอบด้วยหมู่เกาะกว่า 17,508 เกาะ อินโดนีเซียจึงมีการกำหนดในอนาคตว่าจะนำเอาระบบ e-voting หรือการนำระบบอิเล็กทรอนิกส์มาใช้ในการเลือกตั้งระบบใหม่ในการเลือกตั้งทั่วไป การเลือกตั้งของอินโดนีเซียทั้งฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารมีระบบที่แตกต่างกัน ทำให้ดูเหมือนว่าระบบเลือกตั้งของอินโดนีเซียความซับซ้อนและเมื่อเปรียบเทียบกับจำนวนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจำนวนมากกว่าหนึ่งร้อยล้าน น่าจะมีปัญหาไม่มากก็น้อย อย่างไรก็ดี อินโดนีเซียก็แสดงให้เห็นว่าสามารถเป็นประเทศมุสลิมที่เป็นประชาธิปไตยและจัดการได้อย่างเรียบร้อยในทุกระดับ จึงน่าสนใจว่ายุทธศาสตร์ของคณะกรรมการการเลือกตั้งอินโดนีเซียเป็นอย่างไร? จึงสามารถรับมือกับการเลือกตั้งขนาดใหญ่ถึงเพียงนี้ได้

From : http://www.fpps.or.th