สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม Social Market Economy

ทิพย์พาพร ตันติสุนทร

      เรื่องเศรษฐกิจเป็นเรื่องใหญ่ของสังคมทุกประเทศ เนื่องด้วยมันเกี่ยวโยงกับเรื่องการกินอยู่ เรื่องปากท้อง เรื่องการทำมาหาเลี้ยงชีพของคนในสังคมให้สามารถเป็นตัวขับเคลื่อนและหล่อเลี้ยงเศรษฐกิจให้หมุนเวียนไม่ให้หยุดนิ่ง และเป็นเครื่องมือหนึ่งที่จะช่วยสร้างเสถียรภาพของสังคมทุกสังคม ไม่ว่าระบบการเมืองใดก็ตาม

      ภาวะเศรษฐกิจกระแสโลกที่เน้นการแข่งขันในระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมเสรีเกิดปรากฏการณ์ของความเสื่อมทรุดของระบบ เช่น การประท้วงที่อเมริกากรณี Occupy Wall Street ซึ่งเป็นการประท้วงตลาดทุนที่เป็นการทำธุรกิจเอาเปรียบสังคม ละเลยคนที่ไม่มีโอกาส กรณีภาวะเศรษฐกิจถดถอยทั้งในอเมริกาและลามไปทั่วโลก ทั้งหมดสะท้อนถึงระบบเศรษฐกิจการตลาดที่เน้นแข่งขันเพื่อให้เกิดการกินรวบแบบตัวใครตัวมัน

      ขณะที่ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมเสรีกำลังเป็นปัญหาในขณะนี้ หลายประเทศกำลังหาทางแก้ไขให้ออกจากบ่วงนี้ และมีการเรียกร้องให้มีการทำธุรกิจที่แสดงออกถึงความรับผิดชอบต่อมนุษยชาติมากขึ้น เพราะกิจกรรมทางธุรกิจและอุตสาหกรรมต่างๆ ในระบบเศรษฐกิจดังกล่าวนี้ ได้กลายเป็นตัวทำลายความเป็นมนุษย์และสภาพแวดล้อมของตัวมนุษย์มากยิ่งขึ้น ซึ่งหมายถึงสิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งเป็นห่วงโซ่ ทั้งอาหาร ที่อยู่อาศัย และอากาศของมนุษยชาติอีกด้วย

      ประเทศไทยที่เริ่มมีการวางแผนพัฒนาเศรษฐกิจประเทศมาอย่างเป็นระบบจริงจังตั้งแต่แผนการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติครั้งแรกในปี 2504 ได้เดินตามระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมเสรีนับแต่นั้นจนถึงปัจจุบัน เป็นระบบเศรษฐกิจที่เน้นการเจริญเติบโต การสร้างรายได้ที่เป็นตัวเลขเยอะๆ อิงอยู่กับการขายแรงงานราคาถูกๆ ในกิจการอุตสาหกรรม และขายทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่มากมายเหลือเฟือในยุคสมัยที่ประเทศไทยยังมีประชากรไม่มาก แต่ขณะนี้ประชากรไทยเพิ่มขึ้นมาก ทรัพยากรธรรมชาติก็ลดลง ค่าแรงก็สูงขึ้น สิ่งที่เคยขายได้ดีในอดีตกำลังสร้างปัญหาที่ทำไม่ได้อีกแล้วในปัจจุบัน

      คำถามคือ ในกระแสโลกาภิวัตน์ การแข่งขันทางการค้าและเศรษฐกิจยิ่งสูง การจะพัฒนาปรับเปลี่ยนหรือเปลี่ยนแปลงประเทศไทยอย่างไรให้สามารถเผชิญหน้ากับวิกฤติการแข่งขันทางเศรษฐกิจที่รุนแรงได้ ภาวะวิกฤติเช่นนี้มีแต่ต้องหันมาพิจารณาจากภายในประเทศเป็นสำคัญ จึงจำเป็นต้องทบทวนนโยบายเศรษฐกิจที่เคยสนับสนุนการแข่งขันแบบ “มือใครยาว สาวได้สาวเอา” เพื่อเหยียบคนอื่นขึ้นไปรวยแบบไม่รู้ว่ายังมีเพื่อนมนุษย์อยู่ร่วมสังคม กิจกรรมทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นในสังคมก็ควรเป็นระบบที่สนับสนุนความรับผิดชอบและห่วงใยเพื่อนมนุษย์รวมถึงสังคม เพื่อไม่ให้ใครในสังคมต้องตกหล่นกลายเป็นเพียงวัตถุไร้ค่าทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะในสมัยโลกาภิวัตน์ อันเป็นยุคทองแห่งการพัฒนาอย่างรวดเร็วของทุนนิยม ซึ่งมีอาวุธพิเศษคือเทคโนโลยีด้านไอที ทำให้การแข่งขันของระบบทุนนิยมแพร่กระจายแบบไร้รัฐมากขึ้น

      น่าสนใจว่า แล้วระบบเศรษฐกิจแบบใดเล่าที่สามารถรักษาสภาพแวดล้อมและผดุงคุณค่าของมนุษย์อย่างเสมอภาคไปพร้อมๆ กับการส่งเสริมเสรีภาพในการแข่งขันทางเศรษฐกิจได้ด้วย ซึ่งระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม (Social Market Economy) ที่กำลังจะกล่าวถึงนี้อาจเป็นแนวทางหนึ่งที่น่าพิจารณา เพื่อการศึกษาเรียนรู้สำหรับประเทศไทยอย่างยิ่ง

      เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม 2558 มูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ และ Thai National Shippers' Council ได้จัดสัมมนา เรื่อง “ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม” ภาคเอกชนจะสร้างการเปลี่ยนผ่านสู่ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคมได้อย่างไร (Social Market Economy : How the private sector can Contribute to the transformation Towards the Social Market Economy?) งานดังกล่าวนี้ วิทยากรที่สำคัญ คือ MP. Mark Hauptmann, ส.ส. กรรมาธิการด้านเศรษฐกิจ และการพลังงาน จากรัฐสภาประเทศเยอรมัน (A member of the Christian Democratic Union of Germany and a member of the German Bundestag) คุณศรีรัตน รัษฐปานะ ที่ปรึกษาสำนักนายกรัฐมนตรี กล่าวเปิดงาน มีวิทยากรร่วม คือ Mr. Rolf – Dieter Daniel จากสมาคมยุโรปเพื่อธุรกิจและการพาณิชย์ ดร.วันดี กุญชรยาคง จุลเจริญ ประธานกรรมการและกรรมการผู้จัดการใหญ่ บริษัท เอสพีซีจี จำกัด (มหาชน) ดร.วุฒิพงษ์ เพรียบจริยวัฒน์ ดำเนินรายการ และ Mr.Michael Winzer ผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้กล่าวต้อนรับและกล่าวถึงความสำคัญในการสนับสนุนการจัดงาน งานดังกล่าวนี้มีผู้ร่วมสัมมนา 40 คน ซึ่งมาจากภาคธุรกิจและภาคการศึกษา ผลจากการสัมมนาครั้งนี้ ก็มีแนวโน้มที่จะสร้างกลุ่มเพื่อปรึกษาหารือร่วมกันต่อ ในการขับเคลื่อนแนวคิดที่ว่านี้อย่างจริงจัง เพื่อให้สามารถนำไปสู่ความเข้าใจและการปฏิบัติในสังคมไทยได้ในอนาคต

      ก่อนเข้าสู่รายระเอียดที่มาของแนวคิดนี้ ตามที่ขึ้นหัวข้อเรื่องไว้ในเบื้องต้น จึงอยากจะทบทวนถึงความพยายามในการทำงานเพื่อผลักดันแนวคิดว่าด้วย “ระบบการตลาดเพื่อสังคม” จากประเทศเยอรมันสู่ประเทศไทยไว้เพื่อเป็นข้อมูลดังนี้

      แนวคิดระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคมนี้ เริ่มนำสู่การถกเถียงในแวดวงนักวิชาการ เทคโนแครตและผู้ตัดสินนโยบายมาก่อนหน้านี้หลายปีแล้ว ซึ่งได้เริ่มขึ้นในประเทศไทยครั้งแรกเมื่อ 27-28 เมษายน 2533 โดยมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ร่วมกับสถาบันนโยบายศึกษาที่โรงแรมดุสิตธานี ครั้งนั้นมีพลเอกประมาณ อดิเรกสาร ซึ่งดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม มากล่าวเปิดงาน มีนักเศรษฐศาสตร์ระดับศาสตราจารย์จากมหาวิทยาลัย Innsbruck ประเทศออสเตรีย,จากมหาวิทยาลัย บอนน์ ประเทศเยอรมัน ส่วนประเทศไทยก็มีนักวิชาการที่โดดเด่นหลายท่าน คือ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช คุณโฆสิต ปั้นเปี่ยมรัษฎ์ คุณมีชัย วีระไวทยะ และคุณศิววงศ์ จังคศิริ ซึ่งเป็นปลัดกระทรวงอุตสาหกรรม และ Dr.Colin Durkop เป็นผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ อยู่ในขณะนั้น เรื่องที่สัมมนากันในครั้งนั้น สร้างความเข้าใจในเรื่องความสัมพันธ์และการพึ่งอิงพิงกันระหว่างระบบเศรษฐกิจกับประชาธิปไตย ประสบการณ์จากออสเตรีย เยอรมัน และประเทศไทย ซึ่งมีหลายเรื่องที่นำมาเสนอแลกเปลี่ยนกันในเวทีนั้น คือเรื่องความสำคัญของการกระจายรายได้ นโยบายเศรษฐกิจและการวางแผนการสร้างเศรษฐกิจจากฐานรากในระดับชุมชน ในรูปแบบผู้ประกอบการขนาดเล็กและธุรกิจขนาดเล็กในระดับภูมิภาคเป็นต้น จึงนับว่าเป็นการเปิดเวทีแนวคิดระบบการตลาดเพื่อสังคมอย่างจริงจัง และหลังจากนั้นอีก 1 ปี ก็จัดในลักษณะนี้อีก โดยมี ศ.ดร.นิคม จันทรวิทุร ได้มานำเสนอเรื่องแรงงานไทยด้วย

      ครั้งที่ 3 จัดที่โรงแรมปทุมวัน ปริ๊นเซส มาบุญครอง เมื่อวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2555 ชื่องาน Conference on “Social and Ecological Market Economy” เป็นการจัดในภาวะวิกฤติเศรษฐกิจและความมั่นคงของระบบสถาบันการเงินที่เกิดขึ้นโดยเฉพาะในประเทศอเมริกา ซึ่งแสดงให้เห็นถึงจุดอ่อนของนโยบายต่างๆ ที่มีอยู่ทั่วโลกนั้น ได้สร้างผลกระทบมากที่สุดให้กับกลุ่มคนที่มีฐานะยากจนและปานกลาง ทั้งทางด้านตลาดแรงงาน การบริการทางสังคม พร้อมกับประเด็นคำถามใหม่ในโลกเรื่องนโยบายการคุ้มครองทางสังคม จะทำอย่างไร ท่ามกลางทรัพยากรธรรมชาติของโลกที่ลดลง การหาหลักเกณฑ์สำคัญเพื่อประเมินคุณภาพการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศมีการคำนึงถึงความรับผิดชอบทางสังคมหรือไม่ คำนึงถึงความสมดุลของระบบนิเวศและการแบ่งปันทางสังคมหรือไม่ ทั้งหมดคือคำถามที่ตั้งไว้กับวงสัมมนาที่เกิดขึ้น พร้อมกับการทำความเข้าใจกับความรู้เรื่องระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม จะมีประโยชน์ต่อการแก้ปัญหาดังกล่าวกับประเทศไทยอย่างไร

      ส่วนการจัดสัมมนาล่าสุดที่โรงแรมดุสิตธานี เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม 2558 ดังที่กล่าวเปิดไว้ในตอนต้น จึงนับเป็นการกลับมาทบทวนและทวงถามความก้าวหน้าในประเทศไทยเกี่ยวกับแนวคิดหรือ model ทางเศรษฐศาสตร์ที่เรียกว่า “ระบบเศรษฐกิจการตลาดเพื่อสังคม” (Social Market Economy) ซึ่งประเทศเยอรมันได้ใช้ในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้งที่สอง จวบจนปัจจุบัน โดยใช้พลังของระบบตลาดเสรีเป็นแรงขับเคลื่อนในการพัฒนาประเทศให้มีความสมดุลระหว่างความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจกับการกระจายรายได้และความเป็นธรรมในสังคม ด้วยแนวคิดนี้เองที่ได้สร้างเสถียรภาพทางเศรษฐกิจที่แข็งแกร่งมาอย่างต่อเนื่อง แม้ในสภาวะที่เศรษฐกิจโลกผันผวนอย่างมากมายในปัจจุบัน

ฉบับหน้าจะได้เขียนถึงที่มาของแนวคิดนี้ต่อไป...

From : http://www.fpps.or.th