สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เมื่อป่าหาย ปัญหาภัยแล้งก็ตามมา

      เมื่อวันที่ 20 พฤษภาคม 2558 สถาบันนโยบายศึกษาจัดการสนทนาอีกครั้ง แต่คราวนี้ประเด็นคือเรื่องของสภาวะป่าไม้ในประเทศไทย วิทยากรรับเชิญคือคุณกิติภูมิ มัทธุจัด และคุณชัยยันต์ สมบูรณสิน ล้วนมาจากกรมป่าไม้ทั้งคู่ ทำให้เราได้เข้าใจถึงเบื้องหน้าเบื้องหลังของสาเหตุและปัญหาของสภาวะป่าไม้ในประเทศไทย

      คุณกิติภูมิ ได้ทำชาร์ตแสดงพื้นที่ของป่าไม้ในประเทศไทย เทียบเป็นเปอร์เซ็นต์กับพื้นที่รวมของทั้งประเทศ คือ 321 ล้านไร่ ว่าได้เพิ่มจาก 26.03% ในปี 2536 เป็น 33.44% ในปี 2551 และได้มีการขยายความว่าสาเหตุที่เพิ่มเพราะได้นับรวมพื้นที่ปลูกป่าและไม้ใหญ่อื่นๆ ตามแผนที่ภาพถ่ายทางอากาศเข้าไปด้วย ส่วนสาเหตุหลักที่ทำให้ป่าไม้จริงป่าธรรมชาติถูกทำลายก็มาจากการลักลอบตัดไม้ทำลายป่า การบุกรุกพื้นที่ป่าเพื่อเข้าครอบครองที่ดิน การส่งเสริมการปลูกพืชและเลี้ยงสัตว์เศรษฐกิจเพื่อการส่งออก การที่ไม่กำหนดแนวเขตพื้นที่ป่าหรือกำหนดแต่ไม่ชัดเจนทำให้เกิดการรุกคืบของชุมชนและพื้นที่เกษตร การที่รัฐจัดสร้างระบบสาธารณูปโภค เช่นเขื่อน อ่างเก็บน้ำ ฯลฯ การที่เกิดไฟไหม้ป่า จากสาเหตุทางธรรมชาติหรือคนจงใจเผา และสุดท้ายคือการทำเหมืองแร่ เหล่านี้ล้วนทำให้พื้นที่ป่าไม้ของไทยที่เคยมีมากและอุดมสมบูรณ์ค่อยๆ ลดน้อยลงเรื่อยๆ

      ยังมีอีก คือ นโยบายของรัฐ ตลอดเวลาประมาณ 100 ปีที่มีการตั้งกรมป่าไม้ขึ้นมาดูแลกิจการป่าไม้ในประเทศไทยนั้น นโยบายเรื่องการทำป่าไม้การดูแลรักษาพื้นที่ป่าและการให้สัมปทานทำไม้ได้เปลี่ยนแปลงไปมาหลายครั้ง และเป็นอีกสาเหตุที่ทำให้พื้นที่ป่าค่อยๆ หมดไปจากประเทศไทย ในวันนั้นจึงมีการเสนอความเห็นว่าอาจจะถึงคราวที่ต้องทบทวนคำว่า “ป่าไม้” และนโยบายเรื่องการปลูกป่าและการอนุรักษ์ป่า

      คุณชัยยันต์ ได้ให้มุมมองของอดีตข้าราชการที่อยู่กับป่ามาตลอด จากวันที่ป่าลำปางยังอุดมสมบูรณ์ด้วยไม้สัก ผ่านประสบการณ์เสี่ยงเป็นเสี่ยงตายเมื่อจับไม้เถื่อนของผู้มีอิทธิพล ไปจนถึงวันที่ต้องทำหน้าที่ตีตราไม้ผีเพื่อให้มีการนำไม้จากต่างประเทศเข้ามาสวมตอ และท้ายที่สุดเมื่อต้องมีหน้าที่ปลูกป่า ทุกๆ ช่วงชีวิตล้วนต้องฝ่าพงหนาม ในขณะที่หลายๆ คนชี้นิ้วกล่าวหาว่าเจ้าหน้าที่ป่าไม้ย่อหย่อนหรือมีส่วนร่วมในการทำลายป่า การทำงานของเจ้าหน้าที่ป่าไม้มีอุปสรรคและเสี่ยงชีวิต การดูแลรักษาป่านั้นเหมือนแมวไล่จับหนู หากไม่แก้ปัญหาเศรษฐกิจของคนในพื้นที่และปลูกจิตสำนึกให้ตระหนักรู้ผลกระทบต่อส่วนตนและส่วนรวมในระยะยาวได้ เราก็อาจจะไม่สามารถรักษาตัวเลขพื้นที่ป่า 33.44% เอาไว้ได้

      ผู้ร่วมสนทนาทุกท่านต่างแลกเปลี่ยนความคิด ให้คำแนะนำที่มีประโยชน์ เช่นควรรวมพื้นที่ป่าเศรษฐกิจไว้ด้วย ให้คนชายป่ามีส่วนร่วมในการบริหารจัดการดูแลป่า ในเมื่อมี Contract Farming ได้ เหตุใดจะไม่มี Contract Foresting/Reforesting บ้าง กรณีศึกษาของสมาคมพัฒนาประชากรและชุมชนที่ดึงภาคเอกชนเข้ามาร่วมสนับสนุนให้ชุมชนปลูกต้นไม้ โดยการให้เงินริเริ่มดำเนินการกับธนาคารหมู่บ้านตามจำนวนต้นไม้ที่ปลูกรอด โครงการนี้นอกจากจะส่งเสริมให้มีการปลูกต้นไม้ใหญ่ในชุมชนแล้วยังทำให้เกิดการออม ปัจจุบันมีกว่า 60 หมู่บ้านเข้าร่วมโครงการ หลายหมู่บ้านมีเม็ดเงินในธนาคารเกือบล้านบาทให้สมาชิกกู้ยืม และท้ายที่สุดมีข้อคิดย้อนศรว่าในขณะที่ชาวเมืองมองว่าคนชนบทคนชายป่าคือผู้ทำลายป่าเป็นสาเหตุให้เกิดสภาวะโลกร้อน เรามองตัวเองบ้างไหมว่าการใช้ชีวิตของเราก่อให้เกิดมลภาวะที่ทำให้เกิดโลกร้อนมากกว่าหรือไม่ ในขณะที่เราชี้หนึ่งนิ้วออกไปว่าคนอื่นเป็นสาเหตุ อีกสามนิ้วนั้นชี้กลับมายังตัวเราโดยที่ไม่ตระหนักเลย

      ในวันนั้น มีข้าราชการระดับสูงสองท่าน คือ คุณรังสรรค์ ปิ่นทอง ผู้อำนวยการสำนักจัดการคุณภาพน้ำ กรมควบคุมมลพิษ และคุณสุกาญจนวดี มณีรัตน์ ผู้ตรวจราชการกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง จากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมาร่วมสนทนากับเรา ซึ่งท่านได้ชี้แจงในประเด็นข้อสงสัยการปฏิบัติงาน และรับฟังปัญหาและข้อเสนอแนะอีกหลายเรื่องที่เป็นมุมมองจากผู้ปฏิบัติงาน นักวิชาการ และภาคประชาสังคม จึงถือว่าเป็นการแลกเปลี่ยนข้อมูลแบบบูรณาการเพื่อนำไปสู่การทบทวนและแก้ไขตั้งแต่นโยบายภาครัฐ กฎหมาย ระเบียบวิธีปฏิบัติ ตลอดไปจนแนวคิด ค่านิยม และการทำงานร่วมกันระหว่างรัฐ เอกชน และประชาชน

      ยังมีข้อเสนออีกมาก เช่น ในการประเมินผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมก่อนอนุมัติโครงการใดๆ ควรต้องมีการประเมินความคุ้มค่าของโครงการกับผลที่จะมีต่อการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิของโลกด้วย การปลูกฝังวัฒนธรรมและสร้างแรงจูงใจการปลูกต้นไม้ การทำงานแบบบูรณาการของทุกหน่วยงานภาครัฐและเอกชน การมีเจ้าหน้าที่จากหน่วยงานภาครัฐมาร่วมสนทนา การจัดทำบทวิเคราะห์ที่จะนำไปสู่การกำหนดนโยบายของรัฐ ตลอดจนการสื่อสารระหว่างกลุ่มและปัจเจกที่มีความแตกต่างหลากหลาย ทั้งหมดคือโจทย์หนักที่สถาบันนโยบายศึกษาน้อมรับเพื่อประสานและผลักดันให้บรรลุวัตถุประสงค์ให้เกิดนโยบายสาธารณะในเรื่องสภาวะแวดล้อมที่ยั่งยืน

      ไม่มีเวลาไหนเหมาะสมกว่านี้แล้วในการเปิดเวทีสนทนาเรื่องการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและปัญหาโลกร้อน ประเทศไทย พ.ศ. 2558 กำลังเผชิญปัญหาภัยแล้งน้ำแห้งไม่พอทำนา วันที่ 3 กรกฎาคมหนังสือพิมพ์ลงข่าวชาวนาจังหวัดนครพนมฆ่าตัวตาย แม้ทางจังหวัดจะคาดว่าสาเหตุหลักไม่น่าจะใช่เรื่องภัยแล้ง แต่ก็ยอมรับว่าอาชีพเดียวของครอบครัวคือการทำนา

      หลายสิบปีก่อน คนไทยภูมิใจที่มีไม้สักคุณภาพดีเป็นสินค้าออกทำรายได้เข้าประเทศ วันนี้ป่าไม้สักไม้เนื้อแข็งหมดไปจากประเทศไทย เหลือเพียงป่าไม้เบญจพรรณให้ชาวบ้านเข้าไปหาของป่าพอยังชีพ ต่อมาเราภูมิใจที่เป็นผู้ผลิตข้าวทั้งประเภทคุณภาพทั้งประเภทปริมาณมากเลี้ยงปากท้องชาวโลก วันนี้ไทยกำลังเผชิญปัญหาภัยแล้ง ปีหน้าเราจะมีข้าวมากพอส่งออกหรือไม่ และที่ตามมาจากเรื่องที่ไม่มีน้ำทำนาปลูกข้าว ต่อไปจะถึงขั้นมีน้ำไม่พอผลิตไฟฟ้าจนท้ายที่สุดมีไม่พอในการอุปโภคบริโภคหรือไม่

      ปัญหาเหล่านี้เราทุกคนมีส่วนร่วมสร้างไม่มากก็น้อย การแก้ไขจึงไม่ใช่ของใครกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งตามลำพัง ในอดีตเราเคยชินกับการมองปัญหาแบบแยกส่วน แก้ปัญหาแบบแยกส่วน ใครรับผิดชอบเรื่องใดก็ทำแต่เรื่องนั้นอยู่ฝ่ายเดียว เวทีสนทนาเรื่องป่าไม้ทำให้เราเห็นตรงกันว่าทุกเรื่องทุกปัญหาทุกทางแก้ไขเป็นเรื่องของทุกๆ คน ขอเราทุกๆ คนแพร่กระจายความคิดนี้ออกไปและร่วมมือกัน เริ่มต้นจากวันนี้เป็นต้นไป

From : http://www.fpps.or.th