สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เราควรจะเรียนรู้อะไรจากผลการเลือกตั้งทั่วไปของสหราชอาณาจักร?

ดร.วัฒนา อัคคพานิช
นักวิชาการอิสระ

      ประเทศสหราชอาณาจักรแห่งบริเตนใหญ่และไอร์แลนด์เหนือหรือที่คนไทยชอบเรียกแบบง่ายๆ ว่า อังกฤษนั้น ที่จริงประกอบไปด้วยดินแดน 4 ส่วน คือ อังกฤษ เวลส์ สก็อตแลนด์ และไอร์แลนด์เหนือ เมื่อ David Cameron นายกรัฐมนตรีได้กราบบังคมทูลให้สมเด็จพระนางเจ้าอลิซาเบธ ในฐานะพระมหากษัตริย์ทรงตราพระราชกฤษฎีกายุบสภาผู้แทนราษฎรจึงได้มีการเลือกตั้งทั่วไปในวันที่ 7 พฤษภาคม 2558 ที่ผ่านมา หลังจากที่รัฐสภาได้แก้ไขกฎหมายให้การยุบสภาผู้แทนราษฎรทำได้ยากขึ้น เพื่อให้รัฐบาลสามารถอยู่บริหารประเทศได้ครบวาระมากขึ้น เพราะนับจากนี้หากรัฐบาลมีปัญหา นายกรัฐมนตรีจะยุบสภาฯไม่ได้ แต่จะต้องเปิดโอกาสให้พรรคการเมืองในสภาผู้แทนราษฎรจัดตั้งรัฐบาลกันใหม่ และหากยังจัดตั้งรัฐบาลไม่ได้จึงจะให้สภาผู้แทนราษฎรมีมติยุบสภาฯได้

      สหราชอาณาจักรไม่มีการเลือกตั้งแบบสัดส่วน (proportional electoral system) เลย เป็นการเลือกตั้งแบบเขตเดียวคนเดียวทั้ง 650 เขตเลือกตั้งที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า the-first-past-the-post system (ไม่ใช่ one man one vote ที่แปลว่า หนึ่งคนหนึ่งเสียง อันหมายถึงความเสมอภาคในการออกเสียงในระบอบประชาธิปไตยที่ไม่ว่าบุคคลจะยากดีมีจน สูงต่ำดำขาวทุกคนออกเสียงได้คนละหนึ่งครั้งเท่าๆกัน) คำว่า the-first-past-the-post system นี้มาจากการแข่งม้าที่หมายถึงม้าตัวแรกที่ผ่านเส้นชัยเท่านั้นที่ถือเป็นผู้ชนะ ผลการเลือกตั้งปรากฎว่า

      1. Conservative Party หรือพรรค Tories ซึ่งเป็นพรรคแกนนำของรัฐบาลเดิมที่มี David Cameron เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 11,334,576 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 36.9 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 331 คน คิดเป็นร้อยละ 50.92

      2. Labour Party ซึ่งเป็นพรรคฝ่ายค้านเดิมที่มี Ed Miliband เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 9,347,304 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 30.4 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 232 คน คิดเป็นร้อยละ 35.69

      3. Scottish National Party หรือพรรค SNP ที่มี Nicola Sturgeon เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 1,454,436 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 4.7 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 56 คน คิดเป็นร้อยละ 8.62

      4. Liberal Democratic Party หรือพรรค Libdems ซึ่งเป็นพรรคร่วมรัฐบาลเดิมที่มี Nick Clegg เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 2,415,862 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 7.9 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 8 คน คิดเป็นร้อยละ 1.23

      5. United Kingdom Independence Party หรือพรรค UKIP ที่มี Nigel Farage เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 3,881,099 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 12.6 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 1 คน คิดเป็นร้อยละ 0.15

      6. Green Party ที่มี Natalie Bennett เป็นหัวหน้า ได้คะแนนรวมทั้งสิ้น 1,157,613 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 3.8 มี ส.ส. ได้รับเลือกตั้ง 1 คน คิดเป็นร้อยละ 0.15

      จากผลการเลือกตั้งจะเห็นว่า Conservative Party Labour Party และ Scottish National Party มีผู้สมัครของพรรคได้รับเลือกตั้งเป็น ส.ส. จำนวนมากกว่าสัดส่วนของคะแนนเสียงรวมทั้งประเทศ แต่ในทางกลับกัน UKIP และ Libdems มีผู้สมัครของพรรคได้รับเลือกตั้งเป็น ส.ส. จำนวนน้อยกว่าสัดส่วนของคะแนนเสียงรวมทั้งประเทศ ปรากฏการณ์นี้เรียกว่า การได้ผู้แทนที่ไม่สอดคล้องกับสัดส่วนของคะแนนเสียง (disproportional representation) ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นได้กับการเลือกตั้งแบบเสียงข้างมาก ทำให้อดรู้สึกไม่ได้ว่าไม่เป็นธรรมกับพรรคการเมืองบางพรรค และได้รัฐบาลที่ไม่สอดคล้องกับคะแนนเสียงสนับสนุนของประชาชนตามสัดส่วนที่แท้จริง

      ด้วยเหตุนี้ในหลายประเทศจึงได้นำการเลือกตั้งแบบสัดส่วน (proportional electoral system) มาใช้ เพื่อให้พรรคการเมืองได้จำนวน ส.ส. สอดคล้องกับสัดส่วนของคะแนนเสียง บางประเทศใช้ทั้งสองระบบคู่ขนานกัน และบางประเทศใช้ทั้งสองระบบผสมกัน แบบที่เรียกว่า การเลือกตั้งแบบสัดส่วนผสม (mixed-member proportional system) เช่น สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี และโดยเฉพาะอย่างยิ่งที่กรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญชุดปัจจุบันเสนอให้นำมาใช้กับไทยในการเลือกตั้งครั้งต่อไป กล่าวคือ พรรคการเมืองจะได้จำนวน ส.ส. ตามสัดส่วนคะแนนเสียงรวมของกลุ่มจังหวัดที่อยู่ในเขตเลือกตั้งเดียวกัน เช่น หากพรรค ก. ได้คะแนนเสียงร้อยละ 30 พรรค ก. ก็จะได้จำนวน ส.ส. ร้อยละ 30 โดยถ้าหากพรรค ก. มี ส.ส. แบบแบ่งเขตได้รับเลือกตั้งมากกว่าหรือเท่ากับสัดส่วน ส.ส. ที่พึงได้รับไปแล้ว พรรค ก. ก็จะไม่ได้ ส.ส. แบบบัญชีรายชื่อเพิ่มอีกเลย แต่ถ้าหากพรรค ก. ก็จะได้จำนวน ส.ส. ร้อยละ 30 โดยถ้าหากพรรค ก. มีส.ส.แบบแบ่งเขตได้รับเลือกตั้งน้อยกว่าสัดส่วน ส.ส. ที่พึงได้รับ พรรค ก. ก็จะได้ ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อเพิ่มจนเท่ากับสัดส่วน ส.ส. ที่พึงได้รับ กล่าวคือ พรรค ก. จะต้องได้จำนวน ส.ส. รวมทั้งแบบแบ่งเขตและแบบบัญชีรายชื่อเท่ากับสัดส่วนคะแนนเสียงที่ได้รับเสมอ เว้นแต่พรรค ก. จะมีส.ส.แบบแบ่งเขตได้รับเลือกตั้งมากกว่าสัดส่วนคะแนนเสียงเท่านั้น (overhang mandate)

      ผู้เขียนทายไว้ตั้งแต่ผลการเลือกตั้งสหราชอาณาจักรออกมาว่า กรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญฯ คงจะนำเอามาอ้างเพื่อสนับสนุนการเลือกตั้ง ส.ส.แบบสัดส่วนผสมที่กรรมาธิการฯพยายามผลักดันให้นำมาใช้ในประเทศไทยตามร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ เพื่อแก้ปัญหาการที่พรรคการเมืองบางพรรคได้จำนวน ส.ส. มากกว่าสัดส่วนคะแนนเสียงรวมทั้งประเทศที่พรรคนั้นได้รับ และเพื่อลดความเข้มแข็งของพรรคการเมืองที่ได้จำนวน ส.ส. มากกว่าสัดส่วนคะแนนเสียงรวมทั้งประเทศที่พรรคนั้นได้รับด้วยตามที่มีกรรมาธิการบางท่านแถลงไว้ด้วยหรือไม่ ไม่แน่ใจ แต่ผู้เขียนคิดว่าพวกเราทุกคนควรได้เรียนรู้ร่วมกันดังนี้

      1. การเลือกตั้งแบบสัดส่วนผสมนี้มีโอกาสทำให้พรรคการเมืองใหญ่ๆ มีโอกาสสูงที่จะได้จำนวน ส.ส. น้อยลง เหมือนกรณีของ Conservative Party ที่ควรจะได้ ส.ส. เพียงร้อยละ 36.9 หรือประมาณ 240 คนตามสัดส่วนคะแนนเสียงที่ได้ แทนที่จะได้ ส.ส. 331 คนหรือมากถึงร้อยละ 51 ซึ่งก็จะทำให้ Conservative Party ไม่สามารถตั้งรัฐบาลพรรคเดียวได้ ต้องตั้งรัฐบาลผสมร่วมกับพรรคอื่น อันจะทำให้ความเข้มแข็งเด็ดขาดในการทำงานลดลง หมายความว่า การเปลี่ยนจากการเลือกตั้ง ส.ส.แบบเสียงข้างมากมาเป็นแบบสัดส่วนผสมอาจต้องแลกมาด้วยการมีรัฐบาลที่เข้มแข็งน้อยลง แต่ก็ทราบมาว่าพรรคการเมืองบางพรรคอาจเตรียมการแก้ลำด้วยการแตกตัวออกเป็นสองพรรค โดยพรรคแรกเน้นให้ประชาชนเลือก ส.ส.แบบบัญชีรายชื่อ และพรรคที่สองเน้นให้ประชาชนเลือก ส.ส.แบบแบ่งเขต เพื่อคงโอกาสที่จะได้จำนวน ส.ส. ทั้งแบบบัญชีรายชื่อและทั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้งมากเต็มที่ แล้วค่อยมาร่วมกันจัดตั้งรัฐบาลต่อไป อันจะทำให้เจตนารมณ์ของการเลือกตั้งแบบสัดส่วนผสมไม่เป็นไปตามที่กรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญฯตั้งไว้ ซึ่งผู้เขียนยังไม่ได้ยินวิธีการป้องกันไม่ให้พรรคการเมืองทำการดังกล่าวจากกรรมาธิการแต่อย่างใด

      2. ในทางรัฐศาสตร์นั้น ระบบการเลือกตั้งทุกระบบย่อมมีทั้งข้อดีข้อเสีย ทั้งยังตั้งอยู่บนฐานความคิดที่แตกต่างกัน มิใช่ว่านึกจะเลือกใช้ระบบเลือกตั้งไปแบบมั่วๆ เปลี่ยนไปมาโดยไม่เข้าใจฐานความคิดให้ดี เช่น
      2.1 ขนาดของเขตเลือกตั้ง การกำหนดขนาดของเขตเลือกตั้งควรจะสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของตัวแทนที่จะเลือกตั้งนั้นๆ ว่าต้องการให้เป็นตัวแทนของภาคส่วนใด

2.1.1 เขตเล็ก จะสะท้อนความเป็นตัวแทนของประชาชนในท้องถิ่นนั้น
2.1.2 เขตจังหวัด จะสะท้อนความเป็นตัวแทนของประชาชนในจังหวัดนั้น
2.1.3 เขตมลรัฐ จะสะท้อนความเป็นตัวแทนของประชาชนในมลรัฐของประเทศที่เป็นสหพันธรัฐที่เกิดจากรัฐเล็กๆ มารวมกันเป็นประเทศใหญ่ แต่ต้องการคงความเป็นรัฐและสิทธิอำนาจของรัฐเดิมของตนเอาไว้ โดยมอบเฉพาะภารกิจบางอย่างเท่านั้นให้เป็นของรัฐบาลกลาง เช่น ภารกิจด้านการป้องกันประเทศ ภารกิจด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เป็นต้น
2.1.4 เขตประเทศ จะสะท้อนความเป็นตัวแทนของประชาชนทั้งประเทศ
2.1.5 เขตประเทศ แต่แบ่งตามสัดส่วนของกลุ่มอาชีพ ชาติพันธุ์ หรือกลุ่มอื่นๆ จะสะท้อนความเป็นตัวแทนของกลุ่มนั้นๆ เพราะหากไม่มีการแบ่งแบบนี้เลย อาจทำให้กลุ่มต่างๆ เหล่านี้ไม่มีตัวแทนที่จะมีส่วนร่วมในการพิจารณาบัญญัติกฎหมายและบริหารประเทศเลย

2.2 เกณฑ์ตัดสินผลการเลือกตั้งก็มีสามระบบใหญ่ๆ คือ

2.2.1 ระบบเสียงข้างมาก ซึ่งก็แบ่งหยาบๆ ได้เป็น: 2.2.1.1 แบบเสียงข้างมากรอบเดียว (simple majority) ที่มีข้อดีที่สะดวก เข้าใจง่าย ไม่สิ้นเปลือง แต่มีข้อเสียที่ผู้ที่ได้รับเลือกตั้งอาจจะไม่ได้รับเลือกตั้งโดยเสียงเกินกึ่งหนึ่งของผู้มาใช้สิทธิเลือกตั้ง เพราะเพียงได้คะแนนมากที่สุดตามจำนวนส.ส.ที่พึงมีในเขตนั้นก็พอแล้ว ทั้งยังมีแนวโน้มที่อาจทำให้เกิดระบบสองพรรคใหญ่ครองอำนาจได้มากกว่าระบบสัดส่วน; 2.2.1.2 แบบเสียงข้างมากเด็ดขาด (absolute majority) คือหากการลงคะแนนเสียงรอบแรกไม่มีผู้สมัครคนใดได้คะแนนเสียงเกินกึ่งหนึ่งของจำนวนผู้มาใช้สิทธิ ก็ให้มีการลงคะแนนเสียงเลือกตั้งใหม่ระหว่างผู้สมัครที่ได้คะแนนเสียงมากที่สุดสองลำดับแรกมาให้ลงคะแนนเสียงเลือกกันใหม่ ที่มีข้อดีคือทำให้ได้ผู้สมัครที่ได้คะแนนนิยมจากผู้มีสิทธิเลือกตั้งเกินกึ่งหนึ่ง แต่ต้องแลกมาด้วยความสิ้นเปลืองเวลาและงบประมาณ ทั้งยังมีแนวโน้มที่อาจทำให้เกิดระบบสองพรรคใหญ่ครองอำนาจได้มากกว่าระบบสัดส่วนเช่นกัน; 2.2.1.3 แบบเลือกโดยเรียงลำดับความชอบ (preferential voting หรือ alternative voting) คือให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งเลือกโดยเรียงลำดับความชอบที่จะให้ผู้สมัครท่านใดเป็นผู้แทน ซึ่งมีข้อดีที่จะทำให้ได้ผู้แทนที่มาจากเสียงข้างมากเกินกึ่งหนึ่งจริงๆ โดยไม่ต้องมาลงคะแนนเอกตั้งใหม่ในรอบที่สอง แต่ข้อเสียคือค่อนข้างยุ่งยากสำหรับผู้มีสิทธิเลือกตั้ง และอาจเกิดบัตรเสียจำนวนมาก
2.2.2 ระบบสัดส่วน มีหลายระบบ เช่น ระบบ D’hondt ระบบ Hare-Niemeyer เป็นต้น ซึ่งขออนุญาตไม่อธิบายในที่นี้ เนื่องจากมีรายละเอียดเยอะมาก

      2.3 ระบบสัดส่วนผสมที่คณะกรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญชุดปัจจุบันเสนอให้นำมาใช้นี้ เป็นการจัดสรร ส.ส. ผสมระหว่าง ส.ส.แบบแบ่งเขตเลือกตั้ง และ ส.ส.แบบสัดส่วนเพื่อให้พรรคการเมืองได้จำนวน ส.ส. ตามสัดส่วนคะแนนนิยมของพรรคการเมืองนั้นจริงๆ แต่ก็อาจต้องแลกมาด้วยการมีรัฐบาลผสมหลายพรรคที่อาจจะไม่เข้มแข็งเท่าที่ควร ตกลงเราต้องการอะไร จริงๆ การมีรัฐบาลผสมอาจไม่ใช่ข้อเสียก็ได้หากประชาชนเลือกคนที่ดีจริงๆ ไปเป็นตัวแทน เพราะตัวแทนที่ดีย่อมถือประโยชน์ของประเทศสำคัญกว่าของพรรคการเมืองที่ตนสังกัด

      3. ผู้เขียนเห็นว่าการออกแบบระบบการเลือกตั้งที่จะทำให้ได้คนที่มีคุณธรรมและมีความรู้ความสามารถที่แท้จริง อันเป็นโจทย์ที่สำคัญที่สุดต่อความเข้มแข็งประชาธิปไตยของไทย ในอันที่จะทำให้ประชาชนไม่เรียกร้องเอาระบอบอื่นมาแทนนั้น มีความสำคัญน้อยกว่าการพัฒนาการศึกษาทั้งในระบบและนอกระบบเพื่อพัฒนาผู้เลือกตั้งที่มีคุณภาพ โดยจะสังเกตเห็นได้ว่า ที่ผ่านมาไม่ว่าจะออกแบบระบบเลือกตั้งให้ดีเลิศเหมือนประเทศประชาธิปไตยก้าวหน้าทั้งหลายสักเพียงใด ก็หาได้ทำให้ระบอบประชาธิปไตยของไทยแข็งแกร่งขึ้นได้ไม่ ควรระลึกไว้เสมอว่าการเปลี่ยนแปลงการเลือกตั้ง แม้แต่การลดจำนวน ส.ส.แบบแบ่งเขตเลือกตั้งให้ลดน้อยลงจากเดิม ก็อาจจะทำให้เกิดการแข่งขันที่ดุเดือด และอาจจะนำไปสู่ความรุนแรงได้

      4. พรรคการเมืองในสหราชอาณาจักร หรือในประเทศที่ยอมรับกันว่ามีประชาธิปไตยที่ก้าวหน้ามักจะมีความแตกต่างกันตามอุดมการณ์ทางเศรษฐกิจการเมืองเสมอ เช่น Conservative Party จัดคร่าวๆ ได้ว่าเป็นพรรคขวากลาง (หรืออาจถึงขวาจัดในสมัย Margaret Thatcher) กล่าวคือ มีนโยบายค่อนข้างไปทางทุนนิยม เก็บภาษีน้อย มีสวัสดิการน้อย ใช้หลักการค้าเสรี แปรรูปรัฐวิสาหกิจ ลดบทบาทภาครัฐเป็นแค่คนคุมกติกา (small government) ให้ประชาชนลงประชามติว่าจะออกจากสหภาพยุโรปหรือไม่ Labour Party ที่มี Ed Miliband หัวหน้าพรรคเป็นบุตรชาย Ralph Miliband นักวิชาการมาร์กซิสต์คนสำคัญ จัดคร่าวๆว่าเป็นพรรคซ้ายกลาง ค่อนข้างไปทางสังคมนิยมมาก จึงไม่มีนโยบายที่จะออกจากสหภาพยุโรป เก็บภาษีมาก แต่ให้สวัสดิการมาก เน้นบทบาทภาครัฐในการดูแลเกื้อหนุนประชาชน (big government) UKIP เป็นพรรคขวาจัด มีนโยบายที่จะออกจากสหภาพยุโรปแน่นอน กีดกันคนต่างชาติและผู้อพยพ Green Party จัดว่าเป็นพรรคซ้ายจัด มีนโยบายที่จะทำให้ประเทศเป็นสาธารณรัฐ ไม่สนับสนุนให้มีกษัตริย์เป็นประมุขของประเทศอีกต่อไป จะเห็นว่าพรรคการเมืองในประเทศพวกนี้จะมีจุดยืนทางการเมืองที่แตกต่างกัน

      แต่พรรคการเมืองในประเทศไทยกลับไม่ค่อยมีความแตกต่างทางการเมืองอย่างชัดเจน (แม้จะมีนโยบายช่วยเหลือคนจนบ้าง แต่ก็หาได้ช่วยแก้ปัญหาที่รากเหง้าของปัญหาทั้งระบบไม่ เป็นเพียงนโยบายเพื่อเรียกคะแนนเสียงเท่านั้น) พรรคการเมืองในประเทศไทยส่วนใหญ่จึงจัดเป็นพรรคขวากลาง ผู้เขียนจึงตั้งข้อสังเกตว่า เป็นไปได้หรือไม่ที่พรรคการเมืองในประเทศไทยส่วนใหญ่มีจุดยืนทางการเมืองไม่ค่อยแตกต่างกันก็เพราะว่าคนไทยส่วนใหญ่มีจุดยืนทางการเมืองไม่ค่อยแตกต่างกัน อาจเป็นเพราะคนไทยส่วนใหญ่ขาดความรู้ความเข้าใจในเรื่องเศรษฐกิจการเมือง (ขวา-ซ้าย ทุนนิยม-สังคมนิยม) ก็เลยทำให้พรรคการเมืองมีจุดยืนไม่แตกต่างกัน เพราะพรรคการเมืองเป็นภาพสะท้อนความคิดทางการเมืองของคนในสังคม ถ้าคนในสังคมส่วนใหญ่ยังไม่เข้าใจเรื่องเศรษฐกิจการเมือง ไม่มีจุดยืนทางการเมืองที่แตกต่างกัน จะมีพรรคการเมืองที่มีจุดยืนทางการเมืองที่แตกต่างกันได้อย่างไร

From : http://www.fpps.or.th