สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

กฎแห่งความช้า กับ ศาสตร์การสอนความเป็นนักประชาธิปไตย

       ในงานสังสรรค์เสวนา ประจำปีของสถาบันนโยบายศึกษา ปีนี้ได้จัดงานเปิดตัวหนังสือ 2 เล่ม คือ “กฎแห่งความช้า” กับ “ศาสตร์การสอนความเป็นนักประชาธิปไตย” เมื่อวันที่ 27 กุมภาพันธ์ ที่โรงแรมรามาการ์เด้นส์ ถนนวิภาวดีฯ กรุงเทพฯ โดยผู้เขียนหนังสือ 2 ท่าน คือ ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช และ ดร.วิชัย ตันศิริ เป็นผู้นำการเสวนา คุณทิพย์พาพร ตันติสุนทร เป็นผู้ดำเนินรายการ

       Mr.Michael Winzer ได้ขึ้นกล่าวในฐานะผู้แทนมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ที่ได้ให้การสนับสนุนการทำงานของสถาบันฯ มาอย่างต่อเนื่อง ได้กล่าวต้อนรับผู้ทรงคุณวุฒิและผู้มีเกียรติที่มาร่วมงานพร้อมกับแสดงความชื่นชมหนังสือทั้งสองเล่มที่เข้ามาสร้างการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาการทางสังคมไทยในขณะนี้ โดยหนังสือ “ศาสตร์การสอนความเป็นนักประชาธิปไตย” ของ ดร.วิชัย ตันศิริ ที่มุ่งหมายไปสู่ตัวผู้สอนและผู้เรียนในการสร้างพลเมืองกับระบอบประชาธิปไตยที่ต้องใช้ศาสตร์ของความเป็นประชาธิปไตยในห้องเรียน เพื่อนำไปสู่การสร้างวัฒนธรรม ซึ่งแน่นอนว่าแต่ละสังคมมีพื้นฐานทางประวัติศาสตร์ที่เชื่อมทุกคนเข้าด้วยกัน ประชาธิปไตยจึงเป็นเรื่องที่คำนึงถึงบริบทในแต่ละสังคมอีกด้วย และหนังสือ “กฎแห่งความช้า” โดย ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช นั้น ก็เป็นสิ่งที่กระตุ้นความสนใจในเรื่องของคุณค่าของมนุษย์กับโลก ที่ไม่ได้เริ่มจากความเร็ว ดังที่หนังสือเขียนไว้ ยกตัวอย่าง เรื่องอาหารจานด่วน (fast food) ไม่ใช่อาหารคุณภาพ หากเป็นเรื่องของการใช้เวลาในการตกผลึกในเรื่องต่างๆ ซึ่งต้องลงทุนด้วยเวลา ปัญญา และความเข้าใจจึงจะเกิดการพัฒนาที่มั่นคงแก่มนุษย์และสังคม

       สำหรับมูลนิธิคอนราด อาเดนาวร์ ได้ร่วมทำงานกับสถาบันนโยบายศึกษามานานนั้น มีสำนักงานกระจายอยู่ทั่วโลก 85 แห่ง ซึ่งก็อยู่ในแนวทางเดียวกันในการส่งเสริมการสร้งพลเมืองในแนวทางประชาธิปไตย การพัฒนาในแนวทางนี้ก็จำเป็นต้องใช้เวลายาวนาน และมีความต่อเนื่องด้วย

       ศ.ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช เริ่มสนทนาว่า “กฎแห่งความช้า” นี้ เขียนระหว่างอยู่โรงพยาบาล 15 วัน โดยบอกให้พยาบาลช่วยเขียนจากสิ่งที่คิดจากจิตใต้สำนึกที่อยากจะเขียน เป็นการมองสังคมไทยจากกฎธรรมชาติของโลก คือไม่มีอะไรเกิดขึ้นด้วยความเร็ว แม้สิ่งที่เกิดจากธรรมชาติ ความเป็นไปของจักรวาล ดวงดาว การเดินทางของแสงอาทิตย์ล้วนต้องใช้เวลายาวนานเป็นไปอย่างช้าๆ โดยเฉพาะสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นมาแล้วมีคุณค่า และถือว่าเป็นสิ่งมหัศจรรย์ของโลก ไม่ว่าจะเป็นนครวัด เมืองของพวกมายา กำแพงเมืองจีน ล้วนแต่ทำด้วยความช้าและข้ามชีวิตของคนๆ หนึ่ง คือคนที่สร้างไม่ได้คิดเลยว่าจะมีชีวิตอยู่เพื่อดูความสำเร็จของสิ่งที่เขาสร้างได้ อันนี้เป็นเรื่องที่เป็นธรรมชาติของมนุษย์เราเอง ดังนั้น สิ่งที่เห็นเป็นความเร็วเร่งรีบในสังคมปัจจุบันนั้น ดร.ชัยอนันต์ ตั้งคำถามว่า การที่โลกเราเปลี่ยนไป แล้วก็มีความเร็วเร่งรีบทุกอย่างมันเป็นสิ่งที่มีคุณค่าหรือไม่ ในทางตรงกันข้าม เราก็จะพบว่าการศึกษาที่เรียกว่าการศึกษาตลอดชีวิตก็ไม่ใช่การที่เราจะเร่งรีบ สิ่งที่เกิดขึ้นและมีคุณค่าจริงๆ ไม่ว่าจะเป็นดนตรี ศิลปะ การเรียนรู้ต่างๆ จำเป็นต้องใช้เวลาทั้งนั้น เพราะฉะนั้นสำหรับการพูดทัศนะประชาธิปไตยด้วยแล้ว อาจารย์ให้ความเห็นว่า “เราควรคิดคู่ด้วยว่าประชาธิปไตยที่เราต้องการมาก เราจะพบว่าเมื่อไรเรารีบ เราก็มักจะวกกลับมาที่เดิม และเราก็จะต้องมีการปฏิรูปอีก การที่จะมีวิวัฒนาการของประชาธิปไตย ไม่ว่าจะเป็นร้อยปี พันปี ก็เป็นเรื่องธรรมดา ไม่ใช่เรื่องที่ผิดปกติแต่อย่างใด เราอย่าไปคิดว่าการที่เรายังไม่ได้เป็นประชาธิปไตยเป็นเรื่องที่ไม่ดีหรือเรื่องที่ผิดปกติ ดังนั้นเมื่อไรที่เราเร่งรีบเราจะได้รับตอบกลับมาเป็นปฏิกิริยาโต้กลับคือความช้าเสมอ” และการร่างรัฐธรรมนูญขณะนี้ก็เช่นกัน “เราทำการร่างรัฐธรรมนูญด้วยความรีบเร่งและไม่ละเอียดรอบคอบ ไม่ทั่วถึง สิ่งเหล่านี้คือค่านิยมที่ฝังลึกและเป็นความเชื่อที่คิดว่าไม่ถูกต้อง ที่คิดว่าทุกอย่างจะต้องทำด้วยความเร็ว” การใช้ชีวิตในโลกนี้ควรเห็นความช้าเป็นธรรมชาติบ้าง นี่คือบทสรุปสาระจากหนังสือ “กฎแห่งความช้า” เป็นสิ่งที่ฝากให้ผู้ฟังคิดต่อเพื่อการพูดคุยแลกเปลี่ยนต่อไป

       ดร.วิชัย ตันศิริ ได้แสดงทัศนะต่อหนังสือ “กฎแห่งความช้า” ว่า “เป็นงานเขียนของคนที่มีความเป็นอัจฉริยะ ที่มีมิติการมองต่างจากคนทั่วไป” และเห็นด้วยว่าเรื่องของสังคมหรือวิกฤติของสังคมมันเป็นเรื่องสภาวะที่ต้องใช้เวลาเช่นเดียวกับการสร้างคนให้เป็นพลเมืองด้วยวิธีการที่เขียนในหนังสือนี้คือ “ศาสตร์การสอนความเป็นนักประชาธิปไตย” เรื่องการสอนประชาธิปไตยในประเทศไทย เราไม่ได้คิดอย่างนี้มาก่อน ตั้งแต่ 2475 เป็นต้นมา เลยไม่ได้ปลูกฝังแนวคิดหรือศรัทธาไว้ในจิตใจของประชาชน เช่น เรื่องเสรีภาพ ถ้าหากประชาชนไม่ได้มีศรัทธาในเสรีภาพ แต่ไปเขียนไว้ในรัฐธรรมนูญก็ไม่เกิดผลสำเร็จ ฉะนั้น จริงๆ แล้วถ้าเราเชื่อใน “กฎแห่งความช้า” มาแต่ต้น เราก็เริ่มเขียนกติกาในจิตใจของประชาชนมาตั้งแต่ 2475 บัดนี้เราไปได้ไกลแล้ว “การสอนประชาธิปไตยในระบบการศึกษาไทย ก็คิดว่าเร่งให้ประชาชนมีการศึกษา จาก ป.4 จนถึงขณะนี้เรียนฟรีถึง ม.6 แล้ว ประชาธิปไตยก็ไปไม่ถึงไหน ในลักษณะอย่างที่คิด แล้วยังเกิดวิกฤติอีก” การเขียนหลักสูตรที่ผ่านมาจึงเป็นการเขียนตามสูตรที่วางไว้ และหลักสูตรที่ว่าก็เขียนตามรัฐธรรมนูญที่บอกไว้ ฉะนั้นก็เป็นการเขียนลักษณะของการบรรยายและการสรุปความ ว่าหลักอธิปไตยคืออะไร การเลือกตั้งคืออย่างไร เป็นการอธิบายให้จำได้ แต่ไม่ได้สอนให้คิดเลยสักอย่าง อาจจะมีครูบาอาจารย์อาจจะนึกได้ สอนให้นักเรียนคิดขึ้นมาได้ เพราะฉะนั้นเมื่อไม่มีกระบวนการคิด ก็ไม่มีทางที่จะทำให้เกิดประชาธิปไตยได้ ซึ่ง ดร.วิชัย ได้ย้ำว่า วิธีการสอนนั้นสำคัญที่สุด “เหมือนน้ำที่หยดลงไปบนหลังเต่า มันก็ลื่นหายไปหมด ไม่มีเหลือสักอย่าง” เรื่องประชาธิปไตยเป็นพื้นฐานในธรรมชาติของมนุษย์ที่อยากจะอยู่ด้วยกันด้วยความเป็นเพื่อน ด้วยความเสมอภาค การสอนประชาธิปไตยแบบที่เป็นอยู่ จึงถือเป็นความรู้ขั้นต่ำที่ควรจะได้ แต่สำคัญและจำเป็นกว่านั้นคือทำให้เกิดกระบวนการคิดวิเคราะห์ เพราะความรู้หาง่ายและความคิดหายาก เพราะฉะนั้นเราต้องเน้นไปในการสร้างความคิดให้ได้ ให้เกิดศักยภาพจากภายในของเรา คิดไปจนถึงจะเป็นประชาธิปไตยอย่างไรให้เหมาะสมกับเรา กับความเป็นธรรมชาติของคนไทย ที่จะเจริญเติบโตต่อไป อันนั้นคือสิ่งที่ปรารถนาที่เหมาะกับวัฒนธรรมไทย ดังที่พูดกันว่าการศึกษาเป็นการสร้างชาติซึ่งต้องใช้เวลานาน

       หลังจากผู้เขียนทั้ง 2 ท่านได้นำเสวนาแล้วก็ให้เวลากับการแลกเปลี่ยนทัศนะ มีการแสดงความคิดเห็นกันมากและมองไปในทิศทางที่ชัดเจนร่วมกันจากหนังสือ 2 เล่มนี้น่าจะได้นำไปสู่การทบทวนการสร้าง “พลเมือง” ใหม่ ไม่ใช่วางแผนระยะสั้น แต่ต้องคิดยาวไกลและต้องวางนโยบายระดับคณะรัฐบาลทำเป็นประการแรก วางนโยบายว่ากระทรวงไหนจะช่วยอย่างไรในมิติต่างๆ พูดถึงเป้าหมายในการสร้างพลเมือง สร้างอย่างไร วิธีการทำอย่างไร อะไรเป็นวิธีการที่ดีที่สุดต้องมองให้เกินไปจากเรื่องการเรียนในห้องเรียนด้วย ซึ่งเรายังไม่มียุทธศาสตร์แบบนี้ ซึ่งแน่นอนต้องลงทุน ลงแรง และให้เวลากับเรื่องนี้อย่างจริงจังต่อเนื่องด้วย และยังต้องหารูปแบบประชาธิปไตยที่เหมาะสมกับวัฒนธรรมของสังคมไทย ซึ่งประเทศต่างๆ ก็มีวิวัฒนาการประชาธิปไตยในแบบของตนเอง เช่น อังกฤษ ฝรั่งเศส อเมริกา หรือเยอรมัน และได้มีการอภิปรายเรื่องธรรมาธิปไตยที่เหมาะสมแก่สังคมไทยด้วย

From : http://www.fpps.or.th