สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

วีรชนคนอาเซียน : พระปิยมหาราช แห่งราชอาณาจักรไทย

สมชาติ เจศรีชัย

      เมื่อกล่าวถึงการต่อสู้กับประเทศมหาอำนาจที่เข้ามาแสวงหาอาณานิคมในแถบสุวรรณภูมิแห่งนี้ มีหลายรัฐชาติในภูมิภาคย่านนี้ ถึงที่สุดแล้วก็ต้องตกเป็นอาณานิคมและสูญเสียการบริหารการปกครองประเทศให้กับมหาอำนาจจากดินแดนตะวันตก ไม่ว่าจะเป็นสเปน เนเธอร์แลนด์ ฝรั่งเศส อังกฤษ สหรัฐอเมริกา การอยู่รอดเป็นประเทศเอกราชของสยามประเทศ ในขณะที่ประเทศรายรอบต่างก็ตกเป็นเมืองขึ้นต่างชาติโดยทั่วกัน ทำให้มีความน่าสนใจว่ามีปัจจัยใดบ้างที่ก่อให้เกิดผลเช่นนี้

ข้อมูลทั่วไป
      สถานการณ์ของประเทศต่าง ๆ ในดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในช่วงศตวรรษที่ ๑๘-๒๐ กล่าวได้ว่าเป็นช่วงที่ชาวยุโรปเข้ามาแสวงหาอาณานิคมและแผ่อิทธิพลเข้าครอบงำปกครองประเทศ ดังนี้ (๑) ราชอาณาจักรกัมพูชา อยู่ในปกครองของฝรั่งเศส ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๐๖-๒๔๙๗ (๒) สาธารณรัฐสังคมนิยมเวียตนาม อยู่ในปกครองของฝรั่งเศส ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๐๒-๒๔๙๗ (๓) สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว อยู่ในปกครองของฝรั่งเศส ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๙๖ (๔) สาธารณรัฐสหภาพเมียนมาร์ อยู่ในปกครองของอังกฤษ ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๖๙- ๒๔๙๑ (๕) สาธารณรัฐฟิลิปปินส์ อยู่ในปกครองของสเปนและสหรัฐอเมริกา ระหว่าง พ.ศ.๒๐๖๔-๒๔๔๑ (สเปน) และพ.ศ. ๒๔๔๑-๒๔๘๙ (สหรัฐอเมริกา) (๖) มาเลเซีย อยู่ในปกครองของอังกฤษ ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๒๙-๒๕๐๐ (๗)สาธารณรัฐสิงคโปร์ อยู่ในปกครองของอังกฤษ ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๑๐-๒๕๐๘ (๘) บรูไน ดารุส ซาลาม อยู่ในปกครองของอังกฤษ ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๓๐-๒๕๒๗ และ (๙) อินโดนีเซีย ตกเป็นอาณานิคมของฮอลันดา หรือเนเธอร์แลนด์ ระหว่าง พ.ศ. ๒๑๖๔-๒๔๙๒

วิเทโศบายของพระปิยมหาราช
      ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. ๒๓๙๔-๒๔๑๑) เป็นห้วงเวลาที่ประเทศมหาในซีกโลกตะวันตกอำนาจออกล่าอาณานิคมเพื่อนำเอาทรัพยากรในอีกซีกโลกหนึ่งกลับไป ทำให้พระมหากษัตริย์ไทยที่เป็นผู้นำของการปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชต้องดูแลปกป้องประเทศด้วยพระวิริยะอุตสาหะอย่างยิ่งยวด โดยพระองค์ได้ทรงทำสนธิสัญญาเพื่อสัมพันธไมตรีกับประเทศมหาอำนาจยุคนั้น ในปี พ.ศ. ๒๓๙๘ ทำสนธิสัญญาเบาว์ริ่งกับอังกฤษ พ.ศ. ๒๓๙๙ ทำสนธิสัญญาการทูตกับอเมริกาและฝรั่งเศส

      ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. ๒๔๑๑-๒๔๕๓) การแผ่อิทธิพลเข้ามารุกรานดินแดนใกล้

      เคียงกับประเทศไทยเริ่มรุนแรงขึ้นดังที่ได้กล่าวแล้วข้างต้น ด้วยพระอัจฉริยภาพของพระองค์ด้วยพระปัญญายิ่งได้ทรงดำเนินวิเทโศบายอันเป็นผลให้ประเทศไทยก้าวข้ามความเป็นอาณานิคมได้ ที่สำคัญมีดังนี้ (๑) การเจริญสัมพันธไมตรีกับต่างประเทศ ได้ทรงเจริญสัมพันธไมตรีกับประเทศต่างๆ โดยเฉพาะประเทศตะวันตก นับเป็นครั้งแรกที่มีการส่งเอกอัครราชทูตไปประจำต่างประเทศ ซึ่งเป็นการกระชับสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ ทำให้ความตึงเครียดทางด้านการเมืองของไทยกับต่างประเทศดีขึ้นเป็นลำดับ ทำให้ประเทศรอดพ้นจากการตกเป็นเมืองขึ้น และยังเป็นแนวทางนำไปสู่การแก้ไขสนธิสัญญาที่ไม่เป็นธรรมทั้งกับฝรั่งเศสและอังกฤษ

      (๒) การปรับปรุงระบบกฎหมายและการศาล ในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงราชุรีดิเรกฤทธิ์ ทรงได้รับแต่งตั้งให้เป็นเสนาบดีกระทรวงยุติธรรมและได้รับยกย่องว่าเป็น “พระบิดาแห่งกฎหมายและการศาลไทย” ได้ตั้งคณะกรรมการตรวจชำระและร่างกฎหมาย ได้แก่ กฎหมายลักษณะอาญา ประกาศใช้ใน พ.ศ. ๒๔๕๑ จัดเป็นกฎหมายฉบับใหม่และทันสมัยที่สุดฉบับแรกของไทย ต่อมาได้ประกาศใช้กฎหมายอีกหลายฉบับ เช่น พระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ ร.ศ. ๑๑๖ ความจำเป็นในการปฏิรูปกฎหมายและการศาล เนื่องมาจากการติดต่อกับต่างประเทศ ทำให้ไทยเสีย “สิทธิสภาพนอกอาณาเขต” โดยต่างชาติอ้างว่ากฎหมายไทยป่าเถื่อนและรังเกียจวิธีการพิจารณาคดีแบบจารีตนครบาล จึงไม่ยอมให้ใช้บังคับคนต่างชาติหรือคนในบังคับบัญชา (๓) การสูญเสียดินแดนเพื่อปกป้องการสูญเสียเอกราช ในช่วงปี พ.ศ. ๒๓๙๔-๒๔๕๓ การล่าอาณานิคมของยุโรป เป็นส่วนหนึ่งที่บีบบังคับให้ต้องยอมสละดินแดนบางส่วนไป เพื่อยังคงเอกราชของชาติไว้ ดินแดนที่ไทยต้องเสียไปที่สำคัญๆ มีดังนี้ (๓.๑) เสียดินแดนให้กับฝรั่งเศส ในปี พ.ศ. ๒๔๓๖ เสียดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง พ.ศ.๒๔๔๖ การเสียดินแดนฝั่งขวาของแม่น้ำโขง ได้แก่ เมืองมโนไพรและจำปาศักดิ์ พ.ศ. ๒๔๔๘ เสียดินแดนฝั่งขวาของแม่น้ำโขง ตรงข้ามกับเมืองหลวงพระบางเพื่อแลกกับจันทบุรี พ.ศ. ๒๔๔๙ เสียดินแดนมณฑลบูรพา ประกอบด้วยเมือง พระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณ (เขมรส่วนใน) เพื่อแลกเปลี่ยนกับจังหวัดตราดและเกาะต่างๆ ที่อยู่ใต้แหลมสิงห์ลงไปจนถึงเกาะกูด (๓.๒) การเสียดินแดนให้อังกฤษ ปี พ.ศ. ๒๔๕๑ เสียรัฐไทรบุรี กลันตัน ตรังกานู และปะลิส รวมทั้งเกาะใกล้เคียง

บทสรุป
      ตลอดพระชนม์ชีพที่ทรงครองสิริราชย์สมบัติ จะเห็นได้ว่าทรงมีพระราชกรณียกิจที่เป็นทั้งการพัฒนาในประเทศเพื่อให้มีความทันสมัยทัดเทียมนานาอารยประเทศ เช่น ทรงเลิกทาส ทรงเปิดกิจการสาธารณูปโภค การคมนาคม การศึกษา การทหาร การศาล การสาธารณสุข เป็นต้น ในด้านการต่างประเทศ เพื่อต้านทานกระแสการล่าอาณานิคมในการยึดครองดินแดนของยุโรปเพื่อหาผลประโยชน์จากทรัพยากร อย่างที่ทราบกันดีว่าในเวลานั้นการล่าอาณานิคมของประเทศมหาอำนาจตะวันตกโดยเฉพาะฝรั่งเศสและอังกฤษมีการแข่งขันกันอย่างดุเดือดและรุนแรง และได้แผ่ขยายเข้ามายังแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มากขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทราบเป็นอย่างดีถึงภัยคุกคามเหล่านั้น เนื่องจากสยามประเทศในขณะนั้นอยู่ท่ามกลางอิทธิพลของมหาอำนาจอย่างฝรั่งเศสและอังกฤษ ทรงได้สร้างสัมพันธไมตรีที่เป็นลักษณะการ”คานและถ่วงดุล”อำนาจระหว่างมหาอำนาจในซีกโลกตะวันตกกับประเทศรัสเซีย เยอรมัน เป็นต้น การเสด็จประพาสรัสเซีย และเยอรมันของพระองค์ จึงเป็นการเลือกที่จะแสวงหาพันธมิตรที่มีอำนาจพอที่จะต่อรองกับมหาอำนาจอังกฤษและฝรั่งเศสในการปกป้องอธิปไตยของชาตินั่นเอง

From : http://www.fpps.or.th