สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

“รู้ไทย – รู้อาเซียน”

ปุจฉา

ในการรวมตัวกันเป็นสมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หรืออาเซียน และอีกไม่นานก็จะเข้าสู่ “ความเป็นประชาคมอาเซียน” แล้ว มีกฎ กติกา หรือหลักเกณฑ์อะไรที่อาเซียนใช้ในการอยู่รวมกัน?

วิสัชนา

เมื่อฉบับที่แล้วได้หยิบยกเอากฎบัตรอาเซียนมาบอกกล่าวได้เฉพาะหมวดที่ 1 ซึ่งว่าด้วยเป้าประสงค์และหลักการของอาเซียน ฉบับนี้จะได้กล่าวถึงสภาพบุคคลตามกฎหมายของอาเซียน สมาชิกภาพ (รัฐสมาชิก) สิทธิและพันธกรณีของรัฐสมาชิก และการรับสมาชิกใหม่ โครงสร้างองค์กรของอาเซียน องค์กรที่มีความสัมพันธ์กับอาเซียน การคุ้มกันและเอกสิทธิ์

เรื่องแรก คือ สภาพบุคคล (ของอาเซียน) ตามกฎหมาย ซึ่งปกติบุคคลโดยทั่วไปตามกฎหมายเมื่อเกิดมาก็จะมีสิทธิ์ตามกฎหมาย หากเข้าเงื่อนไขของกฎหมาย เช่น หลักความสามารถ เพราะคนเราเกิดมาไม่ได้มีความสามารถทันที แต่ต้องมีพัฒนาการ นับแต่ทารก มาเป็นเด็ก (กฎหมายเรียกว่า “ผู้เยาว์”) จะทำการใดก็ต้องมีผู้ปกครองดูแลทำการแทน (เว้นแต่เป็นเรื่องผลประโยชน์ของเด็กโดยตรง) จนเป็นผู้ใหญ่ เมื่ออายุครบ 20 ปีบริบูรณ์ ก็ถือว่าบรรลุนิติภาวะสามารถกระทำการได้ด้วยตนเอง หรือจะเป็นบุคคลสมมติ อาทิ บริษัทจำกัด ห้างหุ้นส่วนสามัญนิติบุคคล ก็จะสามารถไปกระทำการผูกนิติสัมพันธ์ คือ การกระทำที่ก่อ เปลี่ยนแปลง โอน ระงับซึ่งสิทธิ์ต่างๆ ที่กฎหมายบัญญัติไว้ ที่นี้ก็มาถึงอาเซียนที่เป็นองค์การระหว่างรัฐบาล (ที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับสหภาพยุโรป) จะมีฐานะอย่างไรในการเข้าไปกระทำการในลักษณะองค์การระหว่างรัฐบาลกับรัฐบาล หรือองค์การระหว่างรัฐบาลกับเอกชน จะเกิดผลในทางกฎหมายอย่างไร ตามกฎบัตรอาเซียนบัญญัติว่า “อาเซียน ในฐานะองค์การระหว่างประเทศในระดับรัฐบาล ได้รับสภาพบุคคลตามกฎหมายโดยกฎบัตรนี้” จึงต้องพิจารณาไปแต่ละเรื่อง อาทิ การกระทำในลักษณะที่เป็นการก่อตั้งสิทธิ์ ตามกฎบัตรกำหนดให้อาเซียนจัดตั้งและธำรงไว้ซึ่งกลไกการระงับข้อพิพาทในทุกสาขาความร่วมมือของอาเซียน เป็นต้น

เรื่องต่อมา คือ เรื่องสมาชิกภาพหรือความเป็นรัฐสมาชิกของอาเซียน ประกอบด้วยสามประเด็นย่อย ประเด็นย่อยเรื่องแรก ได้แก่ รัฐสมาชิก จะพูดถึงจำนวนรัฐสมาชิกว่ามีอะไรบ้าง (ปัจจุบันมี 10 รัฐ) ประเด็นย่อยที่สอง คือ สิทธิและพันธกรณี ได้แก่ การที่รัฐสมาชิกจะต้องมีมาตรการที่จำเป็นทุกประการอันรวมถึงการออกกฎหมายภายในที่เหมาะสม เพื่ออนุวัติบทบัญญัติของกฎบัตรอาเซียนอย่างมีประสิทธิภาพ และเพื่อปฏิบัติตามพันธกรณีทั้งหมดของรัฐสมาชิก และประเด็นย่อยสุดท้าย ได้แก่ การที่รัฐๆ หนึ่งจะเข้ามาเป็นสมาชิกจะต้องมีหลักเกณฑ์ของรัฐนั้นอย่างไร มีขั้นตอนกระบวนการอย่างไรบ้าง โดยเริ่มตั้งแต่คณะมนตรีประสานงานอาเซียน ต้องไปกำหนดกระบวนการในการสมัครและการรับสมาชิกของอาเซียน ตามหลักเกณฑ์อันได้แก่ (ก) ที่ตั้งทางภูมิศาสตร์อันเป็นที่ยอมรับว่าอยู่ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ข) การยอมรับโดยรัฐสมาชิกอาเซียนทั้งปวง (ค) การตกลงที่จะผูกพันและเคารพกฎบัตรนี้ และ (ง) ความสามารถและความเต็มใจที่จะปฏิบัติตามพันธกรณีของสมาชิกภาพ ทั้งนี้ จะเป็นสมาชิกได้จะต้องมีฉันทามติในที่ประชุมสุดยอดอาเซียน

ส่วนเรื่อง โครงสร้างองค์กรของอาเซียน ประกอบด้วย 1) ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน (ได้แก่ประมุขของรัฐ หรือหัวหน้ารัฐบาล) เป็นองค์กรสูงสุดในการกำหนดนโยบายของอาเซียน 2) คณะมนตรีประสานงานอาเซียน (ASEAN Coordinating Councils: ACCs) มีหน้าที่เตรียมการประชุมสุดยอดอาเซียน ประสานงานความตกลงและข้อตัดสินใจของที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ประสานงานระหว่าง 3 เสาหลัก ดูแลการดำเนินงานและกิจการต่างๆ ของอาเซียนในภาพรวม คณะมนตรีประสานงานอาเซียนประกอบด้วยรัฐมนตรีต่างประเทศอาเซียน และประชุมกันอย่างน้อยสองครั้งต่อปี

สำหรับเรื่องต่อมา ได้แก่ องค์กรที่มีความสัมพันธ์กับอาเซียน เป็นการให้อาเซียนสามารถมีปฏิสัมพันธ์กับองค์กรต่างๆ ที่สนับสนุนหลักการและวัตถุประสงค์ของอาเซียนได้ปรากฏในผนวกท้ายกฎบัตร โดยแบ่งประเภทองค์กรออกเป็น 5 ประเภท ได้แก่ 1) องค์กรรัฐสภา คือ สมัชชารัฐสภาอาเซียน (ASEAN Inter-Parliamentary Assembly - AIPA) 2) องค์กรภาคธุรกิจ 3) องค์กรภาคประชาสังคมที่ได้รับการรับรองโดยอาเซียน 4) กลุ่ม think tank และองค์กรด้านการศึกษา และ 5) องค์กรอื่นๆ โดยให้อำนาจเลขาธิการอาเซียนในการปรับปรุงภาคผนวกตามข้อเสนอแนะของคณะผู้แทนถาวรประจำอาเซียน

และเรื่องการคุ้มกันและเอกสิทธิ์ เป็นการให้เอกสิทธิ์และความคุ้มกันทางการทูตแก่ (1) สำนักเลขาธิการอาเซียนและองค์กรอื่นๆ ของอาเซียน (2) เลขาธิการอาเซียนและเจ้าหน้าที่ของสำนักเลขาธิการอาเซียน และ (3) ผู้แทนถาวรของรัฐสมาชิก ณ กรุงจาการ์ตา และผู้แทนของรัฐสมาชิกที่เข้าร่วมกิจกรรมของอาเซียน เช่น เดินทางไปประชุม เป็นต้น

ว่ากันมาแล้ว 6 เรื่อง จะเห็นได้ว่า ส่วนใหญ่จะเป็นการกำหนดกลไกและกระบวนการในการบริหารจัดการให้องค์การระหว่างรัฐบาลแห่งนี้สามารถดำเนินการไปได้ ซึ่งหากมีการทำความเข้าใจก็จะทำให้การติดตามความเป็นไปของประชาคมอาเซียนมีความน่าสนใจมากยิ่งขึ้น อย่าลืมนะครับ ฉบับนี้ยังมีปัญหามาถามกันพอให้ใช้ความคิดว่า “ประเทศเมียนมาร์เข้าเป็นสมาชิกอาเซียนเมื่อปีใด” ของรางวัลยังคงเหมือนเดิมครับ สวัสดีครับ

สมชาติ เจศรีชัย
ผู้ทรงคุณวุฒิ สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง

From : http://www.fpps.or.th