สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่อง สิทธิมนุษยชน : ปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม (1)

ปุจฉาที่ 1 : สถานการณ์สิทธิในกระบวนการยุติธรรมได้รับการส่งเสริมและประชาชนสามารถเข้าถึงสิทธิได้มากน้อยเพียงใด ?

วิสัชนาที่ 1 : การเข้าถึงสิทธิของคนยากจนในกระบวนการยุติธรรมในสังคมไทยยังมีปัญหาอยู่มาก วลียอดฮิตที่กล่าวว่า “คุกมีไว้ขังคนจน” นั้นยังปรากฏเป็นข้อเท็จจริงที่มิอาจปฏิเสธได้

ในปัจจุบันประเทศไทยมีผู้ต้องราชทัณฑ์ จำนวนทั้งสิ้น 224,292 คน ชาย 191,741 คน หญิง 32,551 คน ในจำนวนนี้มีนักโทษประหารชีวิตจำนวน 759 คน ชาย 676 คน หญิง 83 คน จากสถิติข้อมูลนี้เป็นเพียงตัวเลขที่เรายังไม่ทราบว่าจะมีผู้บริสุทธิ์อยู่ในจำนวนนี้มากน้อยเท่าใด ที่ต้องตกเป็นเหยื่อของกระบวนการยุติธรรม แต่ก็มีข้อมูลที่ยืนยันได้จากกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรมว่า ในแต่ละปีรัฐต้องจ่ายค่าเยียวยาแก่ผู้ที่มิได้เป็นผู้กระทำความผิดแต่ต้องติดคุกเป็นจำนวนเงินถึง 100 ล้านบาท

สิ่งที่กล่าวมาข้างต้นนี้เป็นส่วนหนึ่งเท่านั้นของปัญหาในกระบวนการยุติธรรม ทั้งๆ ที่รัฐธรรมนูญและกฎหมายในประเทศไทยได้เขียนรับรองสิทธิในกระบวนการยุติธรรมของประชาชนไว้เป็นจำนวนมาก แต่สถานการณ์การละเมิดสิทธิมนุษยชนด้านกระบวนการยุติธรรมมิได้ลดลงตามสิทธิที่ประชาชนมี อันเนื่องจากการเข้าไม่ถึงสิทธิตามที่กฎหมายให้การรับรองไว้

กระบวนการยุติธรรมมีความสำคัญยิ่งในฐานะที่เป็นกลไกสำคัญในการอำนวยความยุติธรรมและความเป็นธรรมมาสู่สังคม หากกระบวนการยุติธรรมมีประสิทธิภาพและดำเนินการสอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนและหลักนิติธรรมก็ย่อมเป็นเครื่องมือสำคัญในการสรรค์สร้างบ้านเมืองให้เกิดความสงบสุข

การเข้าไม่ถึงกระบวนการยุติธรรมนั้นมีปัญหาทั้งระบบ ตั้งแต่ การเข้าไม่ถึงทนายความ การที่ตำรวจจับกุมคุมขังดำเนินคดีที่ไม่เป็นธรรม ตลอดจนถึงอัยการ และที่สำคัญยิ่งคือผู้พิพากษากับกระบวนการพิจารณาและพิพากษาคดี นอกจากนี้ กรณีที่ประชาชนถูกละเมิดสิทธิในกระบวนการยุติธรรมองค์กรตรวจสอบอย่างคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ก็ยังไม่สามารถคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนได้อย่างแท้จริง ในเวลานี้กลายเป็นว่าถนนทุกสายจากหมู่บ้านกำลังเดินหน้ามุ่งเข้าหากรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ กระทรวงยุติธรรม คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติที่มีทั้งงบประมาณและกำลังคนคงต้องสำรวจตรวจสอบและปฏิรูปตนเองพร้อมๆไปกับการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมอย่างเข้มข้น

ปุจฉาที่ 2 : มีการพูดกันมากเรื่องปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม แล้วจะปฏิรูปอะไร อย่างไร?

วิสัชนาที่ 2 : การพูดถึงการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมในครั้งนี้ หมายรวมถึงการปฏิรูปตำรวจและผู้พิพากษาเป็นสำคัญ โดยมีเป้าหมายให้มีการเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการนำเสนอความเห็น สะท้อนปัญหาที่เป็นรูปธรรม และใช้สิทธิในกระบวนการยุติธรรมอย่างเต็มที่ตามมาตรา 40 แห่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย 2550 ทั้งนี้ เพื่อให้เป็นกฎหมายของประชาชนและมีการบังคับใช้ได้อย่างแท้จริง ที่บัญญัติว่า “ประชาชนมีสิทธิเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมได้โดยง่าย สะดวก รวดเร็ว และทั่วถึง”

นายพิทักษ์ เกิดหอม
นักกฎหมาย สมาคมสิทธิเสรีภาพของประชาชน (สสส.)

From : http://www.fpps.or.th