สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : คำพิพากษาสิทธิมนุษยชนกรณีชุมชนบ้านแม่อมกิ

ปุจฉาที่ 1: ในปัจจุบันกระบวนการยุติธรรมโดยเฉพาะคำพิพากษาของศาลมีมุมมองต่อสิทธิชุมชนอย่างไร?

วิสัชนา 1: จากการที่ได้ศึกษาแนวคำพิพากษาของศาลได้มีทิศทางที่มีมุมมองในหลักสิทธิมนุษยชนมากยิ่งขึ้น ตามที่ได้เขียนมาบ้างแล้ว ทำให้สังคมไทยเห็นความหวังต่อการปฏิบัติในการเคารพสิทธิมนุษยชนอย่างเป็นรูปธรรม และการยอมรับจากทุกฝ่าย คดีเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนในคดีนี้เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นเมื่อนางน่อเฮ เวียงวิชชา และนายดิ๊ แปะโพ ประชาชนในชุมชนบ้านแม่อมกิ ตำบลแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก เป็นชาวปกาเกอญอ ถูกจับกุมเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2553 ในความผิดต่อพระราชบัญญัติป่าไม้ พ.ศ. 2448 และความผิดต่อพระราชบัญญัติป่าสงวน พ.ศ. 2507 ในข้อหาร่วมกันยึดถือ ครอบครองที่ดิน ตัด โค่น สร้าง แผ้วถางป่า ทำประโยชน์ในที่ดินเขตป่าสงวนแห่งชาติ ศาลชั้นต้นพิพากษาจำคุก 1 ปี โดยไม่รอการลงโทษ ศาลอุทธรณ์พิพากษาว่ากระบวนการพิจารณาคดีไม่ชอบ เนื่องจาก ”จำเลยไม่มีทนายความและล่ามไม่ได้สาบานตัว” ให้ศาลชั้นต้นดำเนินการพิจารณาคดีใหม่

คำพิพากษาศาลฎีกาคดีหมายเลขแดงที่ 1737/2551 เมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2553 “ในที่พิพาทมีต้นไม้ใหญ่จำนวนหนึ่งที่ชาวบ้านทิ้งไว้ไม่ได้ตัด เพื่อให้พื้นที่ดังกล่าวฟื้นตัวเร็วขึ้น ไม้ที่ถูกตัดเป็นไม้ขนาดเล็ก ไม่ใหญ่มาก เป็นไร่ที่ชาวบ้านทำไร่หมุนเวียน ผู้ถูกกล่าวหาทำกินในที่ดินแปลงนี้มาอย่างยาวนานก่อนวันที่ 30 มิถุนายน 2541 ตั้งแต่รุ่นยายเคยทำกินในลักษณะทำไร่หมุนเวียน ชุมชนชาวกระเหรี่ยงตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยทำกินกันในบริเวณนี้มานานหลายชั่วอายุคน คำพิพากษาได้อ้างเหตุการทำเกษตรแบบหมุนเวียน ซึ่งมีมติคณะรัฐมนตรีวันที่ 30 มิถุนายน 2541 ผ่อนผันให้อยู่อาศัยและทำกินได้ และประเด็นเรื่องจำเลยสำคัญผิดว่าตนเองสามารถอยู่อาศัยและทำกินในพื้นที่ป่าสงวนดังกล่าวได้ การกระทำของจำเลยจึงขาดเจตนา จึงพิพากษายกฟ้อง

จากคำพิพากษาดังกล่าวนี้ จะเห็นได้ว่า ในคำพิพากษาของศาลอุทธรณ์ กระบวนการพิจารณาของศาลต้องเคารพสิทธิในทางปฏิบัติมากขึ้น เช่น สิทธิในการมีทนายความและล่ามซึ่งเป็นหลักให้จำเลยได้ต่อสู้คดีอย่างเต็มที่

และที่สำคัญยิ่ง ในสาระสำคัญในการพิพากษานั้น การยอมรับระบบไร่หมุนเวียนอันเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวปกาเกอญอได้รับการยอมรับมากยิ่งขึ้น ถึงแม้คำพิพากษานี้จะมิได้อ้างอิงสิทธิชุมชนอย่างชัดเจน แต่ก็เป็นแนวทางเบื้องต้นที่ศาลจะรับฟังความเป็นจริงและหลักสำคัญของสิทธิชุมชนมากยิ่งขึ้น

ปุจฉาที่ 2: ทำอย่างไรให้กระบวนการยุติธรรมตั้งแต่ตำรวจ อัยการ ศาล ราชทัณฑ์ ยึดหลักสิทธิมนุษยชนมากขึ้น?

วิสัชนา 2: ดังได้กล่าวไว้ในเบื้องต้น ปัจจุบันการปฏิบัติของเจ้าหน้าที่และคำพิพากษาของศาลได้ยึดหลักสิทธิมนุษยชนมากขึ้น ถือเป็นแนวโน้มที่ดีที่ประชาชนจะได้รับความเป็นธรรมมากขึ้นจากความรู้ ความเข้าใจและการปฏิบัติของเจ้าหน้าที่บนพื้นฐานของหลักสิทธิมนุษยชน ซึ่งรัฐบาลชุดปัจจุบันที่มีนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ เป็นผู้นำ ก็มีแนวนโยบายด้านสิทธิมนุษยชนอย่างชัดเจน ดังจะเห็นได้จากการที่มีมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2552 ได้ให้ความเห็นชอบและได้ประกาศใช้แผนสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (2552 – 2556) โดยให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องนำแผนไปสู่การปฏิบัติด้วยการแปลงแผนสิทธิมนุษยชนแห่งชาติสู่แผนบริหารราชการแผ่นดิน แผนปฏิบัติราชการกระทรวง กรม แผนพัฒนาขององค์กรปกครองส่วนท้องท้องถิ่น จึงเป็นความหวังประการหนึ่งที่เราจะเห็นสังคมที่เป็นธรรมและเคารพในสิทธิมนุษยชนมากยิ่งขึ้น.

นายพิทักษ์ เกิดหอม
ผู้อำนวยการศูนย์กฎหมายสิทธิมนุษยชน

From : http://www.fpps.or.th