สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : โฉนดชุมชน....สิทธิชุมชนในการจัดการที่ดินอย่างเป็นรูปธรรม

ปุจฉาที่ 1: ชุมชนมีความสามารถในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้จริงหรือ?

วิสัชนา 1: คณะรัฐมนตรีเห็นชอบในหลักการร่างระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการจัดให้มีโฉนดชุมชน พ.ศ. .... เมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2552 โดยได้นิยามความหมายโฉนดชุมชน หมายถึง “...สิทธิร่วมกันของชุมชนในการบริหารจัดการการครอบครองที่ดินเพื่อการอยู่อาศัยและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่ดินเพื่อสร้างความมั่นคงในการถือครองและใช้ประโยชน์ในที่ดินของชุมชน และเป็นการรักษาพื้นที่เกษตรในการผลิตพืชอาหารเพื่อสร้างความมั่นคงด้านอาหารโดยการเลือกรูปแบบการผลิตที่สอดคล้องกับภูมิปัญญาท้องถิ่นและระบบภูมินิเวศ รวมทั้งการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้สมดุล...”

โฉนดชุมชนจึงเป็นการดำเนินการของประชาชนและชุมชนในการใช้สิทธิในการจัดการที่ดินในรูแบบโฉนดชุมชนตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 66 ซึ่งบัญญัติว่า บุคคลซึ่งรวมกันเป็นชุมชน ชุมชนท้องถิ่น หรือชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม ย่อมมีสิทธิอนุรักษ์หรือฟื้นฟูจารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่นและของชาติ และมีส่วนร่วมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม รวมทั้งความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน ที่ผ่านมาถึงแม้ว่าจะมีการรับรองสิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยได้บัญญัติไว้ทั้งในรัฐธรรมนูญ 2540 และรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน (พ.ศ. 2550) แต่ก็ยังมิได้มีการแก้ไขกฎหมายที่เกี่ยวข้องเพื่อให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญแต่อย่างใด

ตรงกันข้าม ความพยายามของชุมชนได้รวมตัวกันเป็นเครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย ในการจัดการที่ดินในรูปโฉนดชุมชน ได้ปรากฏให้เห็นถึงศักยภาพในการจัดการทรัพยากรที่ดินอย่างชัดเจนในหลายพื้นที่ของภาคเหนือ ภาคใต้ ภาคอีสาน และภาคกลาง โดยมีเป้าหมายที่สำคัญยิ่งเพื่อกระจายสิทธิที่ดินให้เกิดความเป็นธรรม

ดังนั้นการก่อเกิดโฉนดชุมชนจึงเป็นการก่อเกิดท่ามกลางการต่อสู้เรียกร้อง เคลื่อนไหว ปฏิบัติให้เห็นจริง และผลักดันให้เกิดกฎหมายหรือระเบียบมารองรับ มิใช่เกิดขึ้นมาจากความคิดแต่เพียงอย่างเดียว ด้านหนึ่งเป็นการพิสูจน์ให้เห็นว่าชุมชนหรือประชาชนมีความพร้อมและมีศักยภาพเพียงพอในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้อย่างแจ่มชัด

ปุจฉา2 : ทำอย่างไรถึงจะทำให้โฉนดชุมชนเป็นรูปแบบการจัดการที่ดินของชุมชนที่มีประสิทธิภาพ?

วิสัชนา 2: โฉนดชุมชนเป็นรูปแบบในการจัดการที่ดินของชุมชนรูปแบบหนึ่งเท่านั้น ในเวลานี้อาจจะมีอีกหลายชุมชนที่มีวิธีจัดการรูปแบบอื่นที่สอดคล้องเหมาะสมกับชุมชนของตนเอง การจัดการที่ดินที่ทำเหมือนกันทุกพื้นที่ทั่วประเทศอาจไม่สนองความต้องการและไม่เหมาะสมกับแต่ละพื้นที่ที่แตกต่างกัน จึงสมควรที่รัฐบาลจะได้พิจารณาวิธีการจัดการที่หลากหลายตามความต้องการ ความเหมาะสม และสามารถปฏิบัติได้ ทั้งนี้ ควรอยู่บนพื้นฐานของการมีส่วนร่วมของชุมชนเป็นสำคัญ

นายพิทักษ์ เกิดหอม
ผู้อำนวยการศูนย์กฎหมายสิทธิมนุษยชน

From : http://www.fpps.or.th