สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : ฟาร์มเลี้ยงกุ้งกับคลองท่าทอง บทเรียนการละเมิดสิทธิชุมชน (1)

ปุจฉาที่ 1: กลุ่มชาวบ้านคลองท่าทองได้ร้องเรียนต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติว่าฟาร์มเลี้ยงกุ้งสหกรณ์สุราษฎร์ธานี ได้ปล่อยน้ำเสียและขี้เลนลงในคลองทำให้น้ำเน่าเสีย ส่งผลกระทบต่อชาวบ้าน เป็นการละเมิดสิทธิของชุมชนหรือไม่?

วิสัชนาที่ 1: เมื่อมีเรื่องร้องเรียนต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ประการแรกคณะกรรมการจะดูเสียก่อนว่าเรื่องนั้นมีมูลหรือไม่ ซึ่งเรื่องนี้มีมูล คณะกรรมการฯ จึงได้มอบหมายให้คณะอนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4 ตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน ว่ามีการกระทำหรือละเว้นการกระทำอันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนหรือไม่ โดยการตรวจสอบนั้น ต้องให้ความเป็นธรรมแก่ทั้งสองฝ่าย

เรื่องดังกล่าวนี้เกี่ยวข้องกับสิทธิเสรีภาพของประชาชนที่ได้บัญญัติรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 สองประการ คือ สิทธิชุมชนและสิทธิในการจัดการสิ่งแวดล้อม

มาตรา 56 บัญญัติว่า “...สิทธิของบุคคลที่จะมีส่วนร่วมกับรัฐและชุมชนในการบำรุงรักษา และการได้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ และในการคุ้มครอง ส่งเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ดำรงอยู่ได้อย่างปกติและต่อเนื่องในสิ่งแวดล้อมที่จะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของตนย่อมได้รับความคุ้มครอง…” และ มาตรา 46 บัญญัติว่า “บุคคลซึ่งรวมกันเป็นท้องถิ่นดั้งเดิมย่อมมีสิทธิ…มีส่วนร่วมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน…” ฉะนั้นในเรื่องนี้สิ่งที่สำคัญยิ่ง คือ ประชาชนและชุมชนมีสิทธิที่จะดำรงอยู่ได้อย่างปกติและต่อเนื่องในสิ่งแวดล้อมที่จะไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของตนและชุมชน และประชาชนมีสิทธิร่วมกับรัฐในการจัดการแม่น้ำลำคลองด้วย

ข้อเท็จจริงเบื้องต้น คณะอนุกรรมการฯ พบว่า ผู้ร้องได้ร้องเรียนฟาร์มสหกรณ์สุราษฎร์ธานี ตั้งอยู่ที่ตำบลพลายวาส อำเภอกาญจนดิษฐ์ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นฟาร์มเลี้ยงกุ้งขาว มีพื้นที่ทั้งหมด 334.14 ไร่ แบ่งเป็นบ่อเลี้ยง 38 บ่อ 176.39 ไร่ บ่อฆ่าเชื้อ 11 บ่อ 30.10 ไร่ บ่อพักน้ำดี 8 บ่อ 33.65 ไร่ และบ่อทิ้งเลน 22 บ่อ 22.37 ไร่ ตั้งอยู่ติดกับคลองท่าทอง ระบบการระบายน้ำและบำบัดน้ำเสีย มีการระบายน้ำทิ้งออกสู่คลองท่าทองและคูน้ำสาธารณะจำนวน 16 จุด

ปุจฉาที่ 2 : ในการตรวจสอบ คณะอนุกรรมการฯ ได้ดำเนินการตรวจสอบอย่างไรบ้าง?

วิสัชนาที่ 2 : คณะอนุกรรมการฯ ได้ลงพื้นที่ตรวจสอบข้อเท็จจริง โดยได้ประสานงานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่ เช่น สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดสุราษฎร์ธานี สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 14 สำนักงานประมงจังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นต้น เจ้าหน้าที่จากสำนักงานสิ่งแวดล้อมภาค 14 ได้เก็บตัวอย่างน้ำเพื่อไปวิเคราะห์ (ผมคิดว่าในการตรวจสอบคุณภาพน้ำ ชาวบ้านในชุมชนน่าจะเข้ามามีส่วนร่วมในการตรวจสอบและชาวบ้านควรตรวจสอบด้วยตนเอง จะทำให้มีโอกาสตรวจสอบได้ตลอดเวลา) โดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมได้ตรวจสอบคุณภาพน้ำโดยได้วัดค่าของน้ำในคลองท่าทอง โดยต้องการดูว่าเกินค่ามาตรฐานหรือไม่

อันที่จริง บางทีค่ามาตรฐานที่ทางรัฐกำหนดไว้ก็มีปัญหาเหมือนกันระหว่างการละเมิดสิทธิมนุษยชนกับการละเมิดกฎหมาย อนุกรรมการฯ ได้เคยตรวจสอบเรื่องกลิ่นเหม็นจากฟาร์มหมูข้อเท็จจริงคือชาวบ้านต้องดมกลิ่นเหม็นจริง เข้าไปครั้งแรกเราก็รู้เลย แต่กลิ่นที่เหม็นนั้นอาจไม่เกินค่ามาตรฐานทางกฎหมายที่กำหนดไว้ก็ได้ ผมมีความเห็นว่า ถ้ามันกระทบกับชีวิตปกติของประชาชนเป็นอย่างมากมันก็เข้าข่ายการละเมิดสิทธิมนุษยชนแล้วแม้ไม่เกินค่ามาตรฐานก็ตาม

ผลการตรวจสอบคุณภาพน้ำของสำนักงานสิ่งแวดล้อมมีจุดหนึ่งที่อยู่ภายในฟาร์มมีค่าเกินมาตรฐาน แต่ก็น่าสนใจปรากฏว่าประมงจังหวัดเห็นว่าไม่เกินค่ามาตรฐาน ดังนั้นค่ามาตรฐานระหว่างสำนักงานสิ่งแวดล้อม ประมงจังหวัด และประชาชน คืออะไรกันแน่ ฉบับหน้ามาดูกันนะครับ.

นายพิทักษ์ เกิดหอม
อนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน 4
ในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th