สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : สิทธิผู้ป่วยและผู้ที่ไปรับบริการด้านสุขภาพสาขาต่างๆ

ปุจฉา : ที่ผ่านมาเรามักจะพบข่าวคราวเกี่ยวกับเรื่องการร้องเรียนจากประชาชน ในเรื่องการรับบริการ การดูแลรักษาทางการแพทย์ ต่อเนื่องมาเป็นระยะ ซึ่งหลายกรณีปัญหามีความเกี่ยวข้องกับประเด็นเรื่องสิทธิของผู้ป่วย เช่น กรณีของคุณเมตตา ไตรรัตน์ หลังต้องประสบอุบัติเหตุ และความผิดพลาดจากการรักษาของหมอ ทำให้พิการ และสูญเสียบุตรในท้อง และทรัพย์สินในการรักษาจนแทบสิ้นเนื้อประดาตัว ที่ยังคงต่อสู้คดีความในชั้นศาลจนปัจจุบัน หรือกรณีล่าสุดที่มีประชาชนร้องเรียนว่า แพทย์ได้ทำการวินิจฉัยโรคของลูกสาววัย 10 ขวบผิดพลาด จนสุดท้ายต้องจบชีวิตลงด้วยไส้ติ่งแตก เป็นต้น ดังนั้นจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ประชาชนและผู้ให้บริการทางด้านสุขภาพต้อง ตระหนักและเข้าใจถึงสิทธิของผู้ป่วย ซึ่งเป็นสิทธิมนุษยชนที่มีความสำคัญมากอีกประการหนึ่ง

จากกรณีตัวอย่างนี้ มีคำถามที่น่าสนใจว่าทั้งประชาชนผู้รับบริการและแพทย์ผู้ให้บริการด้านสุขภาพ ได้เข้าใจและเข้าถึง “สิทธิของผู้ป่วย” ซึ่งเป็นสิทธิมนุษยชนที่สำคัญนี้ มากน้อยเพียงใด?

วิสัชนา : สิทธิผู้ป่วย หมายถึง ความคิด ความต้องการ และความเป็นธรรม ที่ผู้ป่วยซึ่งรวมถึงผู้ที่ไปรับบริการด้านสุขภาพสาขาต่างๆ จะพึงได้รับเพื่อคุ้มครอง หรือรักษาผลประโยชน์อันพึงมีพึงได้ของตนเอง สำหรับประเทศไทย องค์กรวิชาชีพด้านสุขภาพ อันได้แก่ แพทยสภา สภาการพยาบาล สภาเภสัชกรรม ทันตแพทยสภา และคณะกรรมการควบคุม การประกอบโรคศิลป์ ได้ร่วมกันจัดทำคำประกาศสิทธิของผู้ป่วย ซึ่งประกาศ ณ วันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2541 มีสาระสำคัญที่ประชาชนทั่วไปพึงจะได้รับทราบเพื่อประโยชน์ในด้านการขอรับบริการด้านสุขภาพของตน ดังนี้

1. ผู้ป่วยทุกคนมีสิทธิพื้นฐานที่จะได้รับบริการด้านสุขภาพตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ

2. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะได้รับบริการ จากผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพ โดยไม่มีการเลือกปฏิบัติ เนื่องจากความแตกต่างด้านฐานะ เชื้อชาติ สัญชาติ ศาสนา ลัทธิการเมือง เพศ อายุ และลักษณะของความเจ็บป่วย

3. ผู้ป่วยที่ขอรับบริการด้านสุขภาพมีสิทธิที่จะได้รับทราบข้อมูลอย่างเพียงพอและเข้าใจชัดเจนจากผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพ เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถเลือกตัดสินใจในการยินยอมหรือไม่ยินยอมให้ผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพปฏิบัติต่อตน เว้นแต่เป็นการช่วยเหลือรีบด่วนหรือจำเป็น

4. ผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะฉุกเฉินเสี่ยงอันตรายถึงชีวิตมีสิทธิที่จะได้รับความช่วยเหลือรีบด่วนจากผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพโดยทันทีตามความจำเป็นแก่กรณี โดยไม่คำนึงว่าผู้ป่วยจะร้องขอความช่วยเหลือหรือไม่

5. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะได้รับทราบชื่อ สกุล และประเภทของผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพที่เป็นผู้ให้บริการแก่ตน

6. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะขอความเห็นจากผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพอื่นที่มิได้เป็นผู้ให้บริการแก่ตน และมีสิทธิในการขอเปลี่ยนผู้ให้บริการและสถานบริการได้

7. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะได้รับการปกปิดข้อมูลเกี่ยวกับตนเองจากผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพโดยเคร่งครัด เว้นแต่จะได้รับความยินยอมจากผู้ป่วยหรือการปฏิบัติหน้าที่ตามกฎหมาย

8. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะได้รับข้อมูลอย่างครบถ้วนในการตัดสินใจเข้าร่วมหรือถอนตัวจากการเป็นผู้ถูกทดลองในการทำวิจัยของผู้ประกอบวิชาชีพด้านสุขภาพ

9. ผู้ป่วยมีสิทธิที่จะได้รับทราบข้อมูลเกี่ยวกับการรักษาพยาบาลเฉพาะของตนที่ปรากฏในเวชระเบียนเมื่อร้องขอ ทั้งนี้ข้อมูลดังกล่าวต้องไม่เป็นการละเมิดสิทธิส่วนตัวของบุคคลอื่น

10. บิดา มารดา หรือผู้แทนโดยชอบธรรมอาจใช้สิทธิแทนผู้ป่วยที่เป็นเด็กอายุยังไม่เกิน 18 ปีบริบูรณ์ ผู้บกพร่องทางกายหรือจิต ซึ่งไม่สามารถใช้สิทธิด้วยตนเองได้
ส่วนในเรื่องเกี่ยวกับยา สภาเภสัชกรรมได้มีข้อบังคับว่าด้วยข้อจำกัดและเงื่อนไขในการประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม พ.ศ. 2540 ซึ่งระบุไว้ชัดเจนว่า ผู้มารับบริการจะต้องได้รับทราบและได้รับคำแนะนำเกี่ยวกับ

- ชื่อยา ความแรง ข้อบ่งใช้ ขนาดและวิธีการใช้ที่ชัดเจนของยา

- ผลข้างเคียง (ถ้ามี) และอาการอันไม่พึงประสงค์จากการใช้ยาที่อาจเกิดขึ้น

- ข้อควรระวังและข้อควรปฏิบัติ และการปฏิบัติเมื่อเกิดปัญหาจากการใช้ยาดังกล่าว

ข้อกำหนดเหล่านี้เป็นข้อมูลพื้นฐานสำคัญที่ผู้ใช้ยาต้องได้รับทราบทุกครั้งที่ได้รับยาจากเภสัชกร ทั้งในโรงพยาบาล หรือในสถานบริการทางสาธารณสุขอื่นๆ รวมทั้งร้านยา ทั้งนี้ก็เพื่อที่จะให้การคุ้มครอง ดูแลให้การใช้ยาของประชาชนเป็นไปอย่างถูกต้องและปลอดภัย

อย่างไรก็ตาม ในความคิดหรือความเข้าใจของประชาชนทั่วไป ถ้าเป็นคนยากจนซึ่งเป็นคนส่วนใหญ่ในสังคม เมื่อได้เข้าไปรับบริการทางด้านการแพทย์กับหมอ พยาบาล โดยเฉพาะ จะรู้สึกกลัวและเกรงใจไม่กล้าที่จะถามข้อมูล หรือรู้สึกถึงความเหนือกว่าของผู้รักษาต่อตน ดังนั้นประชาชนควรรู้ถึงสิทธิของตนเองเพื่อการได้รับความเป็นธรรมและความชอบธรรมในการรักษา และผู้ให้บริการทางด้านสุขภาพก็ควรยึดถือปฏิบัติตามคำประกาศดังกล่าวอันเป็นการเคารพสิทธิแก่ผู้ป่วยหรือผู้มารับบริการ เพื่อที่จะลดปัญหาต่างๆ ที่จะเกิดขึ้นต่อมา

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th