สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : สิทธิในการออกเสียงประชามติ

ปุจฉาที่ 1 การออกเสียงประชามติ มีความเป็นมาทางการเมืองอย่างไร?

วิสัชนาที่ 1 การปกครองระบอบประชาธิปไตยในประเทศต่างๆ ทั่วโลก เป็นประชาธิปไตยตัวแทน โดยประชาชนจะเลือกผู้แทนไปเป็นผู้ออกกฎหมายและเป็นรัฐบาลบริหารประเทศ แต่เนื่องจากประชาชนเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตย ระบบตัวแทนไม่อาจทำให้ประชาชนแสดงความเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยได้อย่างเต็มที่ จึงมีคนคิดระบบการออกเสียงประชามติ เพื่อให้ประชาชนแสดงความคิดเห็นหรือร่วมตัดสินใจในการดำเนินกิจการสำคัญๆ ของประเทศ การออกเสียงประชามติ จึงเป็นกระบวนการสำคัญกระบวนการหนึ่งที่ถูกนำเข้ามาเป็นส่วนเสริมทฤษฎีตัวแทนของประชาชน เข้าไปมีส่วนร่วม และใช้อำนาจอธิปไตยได้ด้วยตนเอง ซึ่งในปัจจุบันหลายประเทศ เช่น กลุ่มประชาคมยุโรป สหรัฐอเมริกา บราซิล อุรุกวัย ออสเตรเลีย ญี่ปุ่น ได้เคยจัดการให้ประชาชนออกเสียงประชามติ ไม่ว่าจะเป็นการแสดงประชามติในร่างรัฐธรรมนูญ ร่างกฎหมาย สนธิสัญญาหรือข้อตกลงระหว่างประเทศ ฯลฯ

การออกเสียงประชามติ จึงเป็นสิทธิทางการเมืองที่สำคัญประการหนึ่งในระบอบประชาธิปไตย ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 (ฉบับปัจจุบัน) ได้รับรองสิทธิประการนี้ ตามมาตรา 214 กำหนดไว้ว่า “ในกรณีที่คณะรัฐมนตรีเห็นว่ากิจการในเรื่องใดอาจกระทบถึงประโยชน์ได้เสียของประเทศชาติหรือประชาชน นายกรัฐมนตรีโดยความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรีอาจปรึกษาประธานสภาผู้แทนราษฎร และประธานวุฒิสภาเพื่อประกาศในราชกิจจานุเบกษาให้มีการออกเสียงประชามติได้…”

ปุจฉาที่ 2 หลักการและกระบวนการออกเสียงประชามติ เป็นอย่างไร?

วิสัชนาที่ 2 นอกจากรัฐธรรมนูญมาตรา 214 แล้ว ยังมีพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติ พ.ศ. 2541 กำหนดหลักการและกระบวนการในการออกเสียงประชามติ ก่อนอื่น จะต้องเป็นไปเพื่อประโยชน์ในการขอปรึกษาความเห็นของประชาชนว่าจะเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบกิจการสำคัญในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง ซึ่งต้องไม่ใช่เรื่องที่ขัดแย้งต่อรัฐธรรมนูญ และไม่ใช่การออกเสียงประชามติที่เกี่ยวข้องกับบุคคลใดบุคคลหนึ่ง หรือคณะบุคคลใดคณะบุคคลหนึ่ง ต่อมา การออกเสียงประชามติ เหมือนกับการจัดการเลือกตั้งทั่วประเทศ โดยให้ประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงว่าจะลงคะแนนเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบในเรื่องที่จัดทำประชามติ รัฐบาลจะต้องออกประกาศของนายกรัฐมนตรีในราชกิจจานุเบกษา เรื่องกำหนดวันออกเสียงประชามติ และกำหนดเรื่องในการจัดทำประชามติ และที่สำคัญ รัฐต้องดำเนินการให้บุคคลฝ่ายที่เห็นชอบและไม่เห็นชอบในกิจการนั้นแสดงความคิดเห็นของตนได้เท่าเทียมกัน กำหนดวันลงประชามติเป็นวันเดียวพร้อมกันทั่วประเทศ และเปิดให้มีการออกเสียงตั้งแต่เวลา 08.00 น. ปิดเวลา 15.00 น. โดยมีคณะกรรมการการเลือกตั้งเป็นองค์กรที่ควบคุม กำกับดูแล ในการจัดทำประชามติ

สำหรับผู้ที่มีสิทธิออกเสียงประชามติ ได้แก่ บุคคลผู้มีสิทธิเลือกตั้งสมาชิกผู้แทนราษฎร ซึ่งผู้ออกมาใช้สิทธิออกเสียงประชามติมีความสำคัญอย่างมาก กล่าวคือหากมีผู้มาออกเสียงประชามติไม่มากกว่า 1 ใน 5 ของจำนวนผู้มีสิทธิออกเสียงทั้งหมด รัฐธรรมนูญถือว่าประชาชนโดยเสียงข้างมากไม่เห็นชอบกับเรื่องที่ขอประชามตินั้น แต่ถ้ามีผู้มาใช้สิทธิมากกว่า 1 ใน 5 และมีเสียงข้างมากให้ความเห็นชอบถือว่าประชาชนโดยเสียงข้างมากให้ความเห็นชอบด้วยกับเรื่องที่มาขอประชามติ และเรื่องที่ขอปรึกษานั้น

อย่างไรก็ตาม การออกเสียงประชามติตามมาตราในกฎหมายรัฐธรรมนูญให้มีผลเป็นเพียงการให้คำปรึกษาแก่คณะรัฐมนตรีในเรื่องนั้น

จากความหมาย หลักการและกระบวนการออกเสียงประชามติดังที่กล่าวมาอย่างสังเขป ก็คงช่วยให้ท่านทั้งหลายพิจารณาข้อเรียกร้องของสหภาพแรงงานการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย และองค์กรเอกชนที่คัดค้านนโยบายการแปรรูปรัฐวิสาหกิจว่า ควรจะให้มีการออกเสียงประชามติหรือไม่

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th