สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : การล่อซื้อกับสิทธิมนุษยชน

ปุจฉาที่ 1 การล่อซื้อของเจ้าหน้าที่ตำรวจคืออะไร ?

วิสัชนาที่ 1 การล่อซื้อเป็นวิธีการหนึ่งของเจ้าหน้าที่ตำรวจ ที่ใช้ในการแสวงหาพยานหลักฐานเพื่อจับตัวผู้กระทำผิดในคดีบางประเภทที่แสวงหาหลักฐานได้ยาก จึงต้องอาศัยการล่อซื้อ ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นคดีที่เกี่ยวกับยาเสพติด คดีที่เกี่ยวข้องกับการละเมิดลิขสิทธิ์หรือของผิดกฎหมาย ลักษณะที่กระทำคือให้เจ้าหน้าที่ปลอมตัวติดต่อล่อซื้อ และใช้สิ่งนั้นเป็นหลักฐาน หรือพยานบุคคลมาเบิกความต่อศาลเพื่อแสดงว่ามีการกระทำผิดกฎหมาย ซึ่งวิธีการล่อซื้อนี้แม้จะได้ผลในการปราบปรามอาชญากรรม แต่มีปัญหาน่าพิจารณาในแง่สิทธิมนุษยชนหลายประการ

ปุจฉาที่ 2 การล่อซื้อของเจ้าหน้าที่ตำรวจ เป็นการละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชนหรือไม่ อย่างไร ?

วิสัชนาที่ 2

ในสังคมไทย เจ้าหน้าที่ตำรวจมักใช้วิธีการล่อซื้อในคดีที่เกี่ยวกับยาเสพติด การละเมิดลิขสิทธิ์และของผิดกฎหมาย ซึ่งมีหลายกรณีที่เป็นการล่อซื้อที่มีลักษณะไม่เป็นธรรม และละเมิดสิทธิและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ เช่น กรณีการล่อซื้อผู้ขายบริการทางเพศ (การค้าประเวณี) ที่ตกเป็นข่าวทางสื่อและถูกท้วงติงจากหลายฝ่ายถึงความไม่เหมาะสมของการล่อซื้อ ที่เจ้าหน้าที่ตำรวจไปล่อซื้อและมีเพศสัมพันธ์ด้วย มีอีกกรณีหนึ่งซึ่งผู้ร้องเรียนเป็นจิตแพทย์ ร้องมาที่คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ให้พิจารณาเรื่องเจ้าหน้าที่คลินิกของตนไม่ได้รับความเป็นธรรมจากการจับกุมและดำเนินคดีของเจ้าหน้าที่ตำรวจในคดีจำหน่ายยาโดยไม่มีคำสั่งแพทย์ โดยมีข้อเท็จจริงว่า ในวันที่ 27 กุมภาพันธ์ 2546 เวลาประมาณ 17.30 น. ขณะที่ผู้ร้องและผู้ช่วยของตนในคลินิคได้ร่วมกันปฏิบัติงานในคลินิคซึ่งเป็นของผู้ร้องเอง ได้มีผู้ป่วยติดยาเสพติดที่ผู้ร้องเคยให้การรักษาอย่างต่อเนื่องคนหนึ่งมาขอซื้อยาแวลเลี่ยม (Valium) 10 มิลลิกรัม จำนวน 50 เม็ด ราคา 100 บาทเพื่อลดอาการอยากยา เนื่องจากคนไข้รายนี้เป็นผู้ป่วยเก่าและมาซื้อยาเดิมเพื่อรักษาอาการติดยาและนอนไม่หลับเป็นประจำ ผู้ร้องจึงอนุญาตให้ผู้ช่วยปฏิบัติงานในคลินิคจำหน่ายยาให้คนไข้คนนี้ได้ ต่อมาเวลาประมาณ 18.00 น. มีเจ้าหน้าที่ตำรวจซึ่งเป็นรองสารวัตรสืบสวนสถานีตำรวจแห่งหนึ่ง ได้มาแสดงตัวและแสดงหมายค้นเข้าตรวจค้นคลินิค โดยแจ้งว่ามีวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท ประเภท 4 จำหน่ายโดยผิดกฎหมาย ผู้ร้องจึงได้ชี้แจงและแสดงหลักฐานว่าตนเป็นจิตแพทย์ เจ้าหน้าที่ตำรวจคนเดิมจึงเปลี่ยนข้อหาเป็นเจ้าหน้าที่คลินิคผู้ช่วยปฏิบัติงานในคลินิกจำหน่ายยาโดยไม่มีคำสั่งแพทย์ และได้จับกุมตัวผู้ช่วยฯไปสถานีตำรวจ และขอให้ผู้ช่วยฯ คนดังกล่าวรับสารภาพ และจะได้รีบสั่งฟ้องโดยเร็ว ผู้ช่วยฯ คนดังกล่าวถูกขังที่สถานีตำรวจ 1 คืน หลังจากนั้นพนักงานสอบสวนมีความเห็นสั่งไม่ฟ้อง แต่อัยการมีความเห็นสั่งฟ้อง

จากการตรวจสอบของคณะอนุกรรมการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนแห่งชาติชุดหนึ่งที่รับผิดชอบกรณีดังกล่าว ได้พิจารณาและตรวจสอบการดำเนินการของเจ้าหน้าที่ตำรวจในเรื่องการล่อซื้อ การจับกุมตัว การตรวจค้น เห็นว่า การล่อซื้อซึ่งใช้ผู้ป่วยที่มารักษาและซื้อยาแวลเลี่ยมเป็นประจำที่คลินิกของผู้ร้อง มาเป็นสายลับล่อซื้อยาแวลเลี่ยม “เป็นวิธีการแสวงหาพยานหลักฐานที่น่าจะมีลักษณะที่ไม่เป็นธรรม” และจากข้อเท็จจริงน่าเชื่อได้ว่าผู้ถูกจับกุมตัวได้ให้ถ้อยคำรับสารภาพเพราะเหตุจากการถูกจูงใจ หลอกลวง ถือเป็นการละเมิดสิทธิของผู้ต้องหาหรือจำเลย ซึ่งน่าจะขัดต่อประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 135 ที่บัญญัติว่า “ห้ามมิให้พนักงานสอบสวนทำหรือจัดให้ทำการใดๆ ซึ่งเป็นการล่อลวง หรือขู่เข็ญ หรือให้สัญญากับผู้ต้องหาเพื่อจูงใจให้เขาให้การอย่างใดๆ ในเรื่องที่ต้องหานั้น” ที่ถือว่าเป็นการละเมิดสิทธิบุคคลในกระบวนการยุติธรรม อันเป็นสิทธิมนุษยชนประการหนึ่ง เริ่มตั้งแต่การไม่เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ ไปถึงสิทธิของผู้ต้องหาที่จะได้รับการสอบสวนอย่างเป็นธรรม

อนึ่ง กรณีนี้ทางคณะกรรมการแพทยสภาได้มีการประชุมเพื่อพิจารณา และมีมติว่าให้สำนักงานเลขาธิการแพทยสภาประสานทำความเข้าใจกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้เข้าใจว่าการให้การรักษาของแพทย์ในกรณีที่ผู้ป่วยกลับมาขอรับยาที่เคยได้รับก่อนหน้านั้น ถือเป็นการให้การรักษามิใช่เป็นการจำหน่ายยาตามที่เจ้าหน้าที่ตำรวจได้จับกุมดำเนินคดี

ดังนั้นการดำเนินการของเจ้าหน้าที่รัฐก่อนที่จะปฏิบัติการอันใด จำเป็นที่จะต้องนึกถึงสิทธิของประชาชนไม่ว่าจะเป็นผู้ถูกกล่าวหาว่ากระทำความผิด หรือผู้ต้องสงสัยก็ตาม บุคคลเหล่านี้ต้องได้รับการสันนิษฐานไว้ก่อนว่าเป็น “ผู้บริสุทธิ์” และในขั้นตอนต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการแสวงหาและรวบรวมพยานหลักฐาน และการล่อซื้อที่ควรจะต้องกระทำโดยความรอบคอบ ระมัดระวัง ต้องมีต้นสายปลายเหตุ และต้องมีระบบการควบคุมที่ชัดเจน เพื่อมิให้เกิดการล่อซื้อที่ไม่เป็นธรรม และละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชนอีกต่อไป

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th