สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : เสรีภาพในการชุมนุม

ปุจฉาที่ 1 : เสรีภาพในการชุมนุมมีความสำคัญอย่างไร? ..

วิสัชนาที่ 1 : เพื่อรวมพลังแสดงความคิดเห็นและความเรียกร้องต้องการของพลเมือง

โดยทั่วไป สิทธิขั้นพื้นฐานของคนเราในฐานะที่เป็นมนุษย์และพลเมืองที่จะทำให้เราดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างน้อย ก็ต้องมีสิทธิในการแสวงหาและมีปัจจัยสี่ คือ ที่ดิน เครื่องนุ่งห่ม อาหาร และยารักษาโรค ขาดสิ่งใดสิ่งหนึ่งชีวิตก็จะทุกข์ยากลำบาก ความเป็นมนุษย์ก็เหือดหาย แต่ชีวิตคนเราก็ไม่ได้มีแค่ปัจจัยสี่เท่านั้น ยังต้องมีปัจจัยเงื่อนไขอื่นอีกมาก แม้แต่จะแสวงหาหรือมีปัจจัยดังกล่าว คนเรายังจะต้องอาศัยเงื่อนไขสิ่งหนึ่ง คือ มีสิทธิ เสรีภาพตั้งแต่สิทธิในชีวิตและร่างกาย สิทธิในทรัพย์สิน สิทธิในการศึกษา เรียนรู้ ไปถึงสิทธิทางการเมือง เช่น สิทธิในการเลือกตั้ง เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น เสรีภาพในการชุมนุม ฯลฯ

ในที่นี่ จะพูดถึงเฉพาะเสรีภาพในการชุมนุม ซึ่งถือเป็นสิทธิทางการเมืองประการหนึ่งของพลเมือง สิทธิประการนี้เริ่มมาจากความเป็นจริงง่ายๆ ว่า คนเรานั้น ถ้าไม่มีปัญหา ความเดือดร้อนลำเค็ญ หรือถ้าไม่มีความคิดเห็น และความเรียกร้องต้องการใดๆ ก็คงไม่ไปชุมนุมกัน เพราะการไปชุมนุมต้องเสียเวลา เสียค่าเดินทาง ต้องตากฟ้าตากฝน ทั้งยังเสี่ยงจากการข่มขู่ คุกคาม และปราบปรามจากรัฐ แต่เนื่องการส่งเสียงเรียกร้องคนเดียวย่อมแผ่วเบา ไม่ดัง เพียงพอที่จะรัฐบาลและสังคมสนใจรับฟังแก้ปัญหาให้ หรือจะก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางการเมือง เศรษฐกิจและสังคม ประชาชนผู้มีปัญหาร่วมกันลุ่มต่างๆ จึงต้องรวมพลังกัน การชุมนุมเป็นรูปแบบหนึ่งในการรวมพลัง เพื่อแสดงออกถึงปัญหา ความคิดเห็นให้ผู้ปกครองรับรู้และแก้ไขปัญหาที่ตนประสบอยู่

ในยุคปัจจุบัน ประเทศประชาธิปไตยทั่วโลกต่างยอมรับนับถือเสรีภาพประการนี้ โดยนำมากำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ และกฎหมายว่าด้วยการชุมนุมในที่สาธารณะ ในประเทศไทยเรา รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน บัญญัติไว้ในมาตรา ๔๔ ว่า “บุคคลย่อมมีเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบและปราศจากอาวุธ...” รัฐและสังคมโดยเฉพาะรัฐบาลบาลจะห้ามมิให้มีการชุมนุมของประชาชนกลุ่มใดๆไม่ได้ ในหลายประเทศ นอกจากไม่ห้าม ปิดกั้น ขัดขวางการชุมนุมแล้ว ยังอำนวยความสะดวก จัดหา เอื้ออำนวยต่อผู้ชุมนุม จัดเตรียมห้องสุขา ไฟฟ้า ประปาให้แก่ผู้ชุมนุม

แต่อีกด้านหนึ่ง ผู้ชุมนุมจะต้องเป็นไปอย่างมีเหตุผล โดยเฉพาะจะต้องไม่รบกวนหรือกระทบกระเทือนสิทธิของประชาชนทั่วไปเกินความจำเป็น

ปุจฉาที่ 2 : ในประเทศไทยเรา มีตัวอย่างการละเมิดเสรีภาพในการชุมนุม หรือไม่ ?

วิสัชนาที่ 2 : มี การใช้เสรีภาพในการชุมนุมทางด้านการเมือง

มีตัวอย่างของการชุมนุมเรียกร้องเพื่อแสดงออกซึ่งสังคมแห่งเสรีภาพมีหลายตัวอย่าง กรณีคัดค้านโครงการท่อส่งก๊าซและโรงแยกก๊าซไทย – มาเลเซีย ที่มีการเคลื่อนไหวคัดค้านอย่างต่อเนื่องด้วยเหตุผลโครงการนี้ขาดการมีส่วนร่วมของประชาชนและการพิจารณาผลกระทบอย่างรอบด้าน และมีการใช้กำลังรุนแรงถึงขั้นผู้มาชุมนุมเลือดตกยางออก ก็เลยตอบโต้ตำรวจได้เลือดเช่นกัน กรณีการจัดกิจกรรมร่วมอดข้าวประท้วงเพื่อเรียกร้องให้พม่าปล่อยตัวนางอองซาน ซูจี ผู้นำพรรคสันนิบาตเพื่อประชาธิปไตยแห่งพม่า (เอ็นแอลดี) ช่วงเดือนกันยายน 2546 ณ สวนลุมฯ แต่เจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยของสวนลุมพินีไม่ให้ใช้สถานที่ โดยอ้างว่าผู้บังคับบัญชาให้แจ้งว่าห้ามทำกิจกรรมทางการเมือง นับเป็นการปิดกั้นเสรีภาพของประชาชนในการชุมนุมโดยสงบ ชีวิตคนไม่ได้เกิดมาเพื่อ กิน อยู่ หลับ นอน เท่านั้น การแสดงออกซึ่งความเชื่อ อุดมการณ์ การเรียกร้องก็สำคัญ ถ้าถูกปิดกั้น ความเป็นมนุษย์ก็ไม่สมบูรณ์ อีกตัวอย่างหนึ่งคือ การประชุมความร่วมมือทางเศรษฐกิจเอเซียแปซิฟิก หรือเอเปก ระหว่างวันที่ 20 – 21 ตุลาคม 2546 นับเป็นการประชุมความร่วมมือทางเศรษฐกิจครั้งสำคัญที่ผู้นำระดับโลกจะมาหารือแลกเปลี่ยนข้อมูล ความคิดเห็นกัน และคงจะได้ข้อสรุปที่แหลมคม ก่อให้เกิดประโยชน์ทางด้านเศรษฐกิจอย่างยิ่งยวด การประชุมต้องเดินหน้าต่อไป แต่การชุมนุมเรียกร้องของประชาชนก็ต้องเดินหน้าต่อไปได้ ถ้าอยู่บนพื้นฐานของการชุมนุมอย่างสงบ ไม่ก่อให้เกิดความรุนแรง แม้ว่าผู้นำของประเทศไม่ได้ห้ามการชุมนุมเรียกร้อง แต่เป็นการขอร้องเพื่อให้เห็นแก่ความสงบ และหน้าตาของบ้านเมือง อย่างไรก็ดีถ้ายึดหลักการของเสรีภาพเป็นตัวตั้ง ก็ควรให้ทางกลุ่มผู้ชุมนุมเรียกร้องเสรีภาพได้ต่อไป และสถานการณ์เช่นนี้ไม่ควรโจมตีกันเพื่อก่อให้เกิดความขัดแย้ง รุนแรง เช่นว่ากลุ่มเคลื่อนไหวรับเงินต่างชาติก็เลยมาเคลื่อนไหวเพื่อเอาใจต่างชาติ การกล่าวอย่างนี้ไม่ก่อให้เกิดความสร้างสรรค์ในสังคมแต่อย่างใด

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th