สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : กลไกการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน

ปุจฉา สิทธิของเราจะเป็นจริงได้ต้องทำอย่างไร ?

วิสัชนา จะต้องเขียนไว้เป็นกฎหมายและมีกลไกบังคับใช้

มนุษย์เกิดมาอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม ชุมชน สังคมและประเทศชาติ และเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข ความเจริญ ก้าวหน้า และความสงบเรียบร้อย จะต้องมีกฎ กติกา และหลักการร่วมกัน โดยจะมีทั้งศีลธรรม ธรรมเนียม ประเพณี และกฎหมายบังคับให้เป็นไปตามกฎ กติกา และหลักการดังกล่าว แต่โดยทั่วไป มนุษย์ส่วนใหญ่มักจะไม่ค่อยยึดมั่นในศีลธรรม แล้วก็ถ้าไม่ปฏิบัติตามศีลธรรม ก็ไม่มีใครมาลงโทษ ทุกสังคมและประเทศจึงมีกฎหมายมาบังคับใช้

ในยุคปัจจุบัน สิทธิมนุษยชนเป็นหลักการสำคัญที่สุดประการหนึ่งที่สังคมและประเทศต่างๆยึดถือ แต่จะมีผลในทางปฏิบัติหรือเป็นจริงได้อย่างน้อยก็ควรกำหนดไว้เป็นกฎหมายทั้งกฎหมายระหว่างประเทศ กฎหมายภายใน ไม่ว่าจะเป็นรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง และระเบียบข้อบังคับให้มีการเคารพ ค้ำประกันสิทธิมนุษยชนประการต่างๆ

ประเทศไทยเราโชคดีที่มีรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันที่มีการกำหนดให้มีการส่งเสริม และคุ้มครองสิทธิเสรีภาพและสิทธิมนุษยชนอย่างกว้างขวางที่สุดฉบับหนึ่ง สิทธิเสรีภาพด้านต่าง ๆ มีมากมายทั้งสิทธิในชีวิต ร่างกาย สิทธิการมีส่วนร่วม สิทธิคนพิการ คนชรา เด็ก สิทธิด้านการศึกษา ฯลฯ

แต่อย่างไรก็ตาม สิทธิดังกล่าวเขียนไว้เป็นตัวหนังสือ ถ้ารัฐและสังคมไม่ยึดถือก็จะมีปัญหา การละเมิดสิทธิก็จะเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องเหมือนโรคระบาด ความสูญเสียก็จะเกิดขึ้น การที่คนละเมิดสิทธิของกันและกันก็เพราะไม่รู้ว่าได้กระทำละเมิดสิทธิหรือรู้แต่ก็ยังทำก็มี เมื่อเกิดการละเมิดสิทธิของกันและกัน ก็ต้องมีกลไกในการจัดการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น

ปุจฉา ในประเทศต่าง มีกลไกใดบ้างในการจัดการปัญหาด้านสิทธิเสรีภาพที่เกิดขึ้น ?

วิสัชนา หลายรูปแบบไม่ว่าจะเป็นศาล ผู้ตรวจการแผ่นดินและคณะกรรมาธิการ

รูปแบบของกลไกระดับชาติในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิ ที่มีการจัดตั้งขึ้นในประเทศต่างๆ มีหลายรูปแบบ ซึ่งอาจแบ่งพัฒนาการของการจัดตั้งกลไกระดับชาติเป็น 3 ช่วงด้วยกัน คือ ยุคศตวรรษที่ 19 เริ่มมีการจัดตั้งสถาบันที่เรียกว่า ออมบุสแมน (Ombudsman) หรือผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ในประเทศแถบสแกนดิเนเวียโดยเฉพาะประเทศสวีเดน ช่วงที่มีการรับปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนมาใช้และสหประชาชาติได้สนับสนุนให้มีการจัดตั้งคณะกรรมการระดับชาติด้านสิทธิมนุษยชน เพื่อให้เป็นองค์กรที่ ดำเนินงานตามหลักการในปฏิญญาสากลฯ และช่วงนับแต่ปี ค.ศ.1980 เป็นต้นมา มีการจัดตั้งกลไกระดับชาติหรือสถาบันระดับชาติเพื่อการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนขึ้นเป็นจำนวนมาก กลไกระดับชาติที่กล่าวมา เป็นองค์กรที่มิใช่องค์กรที่ทำหน้าที่บริหารประเทศ ไม่ได้ทำหน้าที่อย่างรัฐบาล หน่วยงานรัฐต่างๆ หรือไม่ได้ทำหน้าที่ในการออกกฎหมายเหมือนอย่างสภาผู้แทนราษฎร แต่เป็นองค์กรที่คอยตรวจสอบว่ามีนโยบาย กฎหมาย หรือการกระทำใดบ้างที่อาจจะละเมิดสิทธิของผู้คน แล้วก็มีข้อเสนอแนะไป ส่วนการจะทำตามหรือไม่ก็เป็นเรื่องของหน่วยงานที่ใช้อำนาจดังที่กล่าวมา

รูปแบบของกลไกระดับชาติที่มีการจัดตั้งขึ้นที่สำคัญๆ ดังนี้

ศาลอาญาระหว่างประเทศ เป็นระบบการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนของ สหประชาชาติ คือการจัดตั้งกลไกในรูปของศาลอาญาระหว่างประเทศที่ชื่อว่า “ศาลอาชญากรสงครามระหว่างประเทศ” (International Tribunal on War Crimes) วัตถุประสงค์ของการจัดตั้งศาลอาชญากรสงครามนานาชาติขึ้นมาคือ เพื่อพิจารณาพิพากษาลงโทษบุคคลที่ได้ก่ออาชญากรรมและถูกกล่าวหาว่าได้ก่ออาชญากรรมสงคราม ช่วงที่เกิดสงครามนั้น ได้มีการปฏิบัติการที่เหี้ยมโหด นับแต่การจัดสร้างค่ายกักกันฝ่ายตรงข้าม การใช้กำลังบังคับ เนรเทศและการข่มขืนสตรีอย่างเป็นระบบ
สถาบันออมบุสแมน (Ombudsman) หรือผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา เป็นองค์กรที่ถือกำเนิดในกลุ่มประเทศสแกนดิเนเวีย ซึ่งปัจจุบันได้แพร่หลายไปในหลายประเทศ โดยอาจมีรูปแบบที่แตกต่างกันไปบ้าง แต่จะมีวัตถุประสงค์เหมือนกันคือการคุ้มครอง สิทธิเสรีภาพของประชาชนจากการกระทำของเจ้าหน้าที่รัฐที่ไม่ชอบด้วยกฎหมายและไม่เป็นธรรม
คณะกรรมาธิการ (Commission) คณะกรรมาธิการสิทธิมนุษยชนส่วนมากจะมีหลักประกันความเป็นอิสระโดยกฎหมาย หน้าที่ที่สำคัญของคณะกรรมาธิการสิทธิมนุษยชนคือ การตรวจสอบนโยบายของรัฐบาลเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนและให้ข้อเสนอแนะในการปรับปรุงนโยบาย เช่น การตรวจสอบดูว่าการกระทำของฝ่ายบริหารเป็นไปตามมาตรฐาน มีการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนตามกฎหมายหรือไม่ มีตัวบทกฎหมายหรือมาตรการในกระบวนการยุติธรรมที่ได้มาตรฐานหรือไม่ ฯลฯ และจัดตั้งขึ้นเพื่อช่วยส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนให้รอบด้านมากยิ่งขึ้น ด้วยเกือบทุกประเทศประชาชนไม่สามารถเข้าถึงกระบวนการทางศาลได้ เนื่องจากค่าใช้จ่ายที่สูงและต้องใช้ระยะยาวนาน

ทั้งศาล ออมบุสแมน และคณะกรรมาธิการเป็นองค์กรระดับประเทศ ที่ทำหน้าที่ส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของผู้คน แต่ก็ไม่ได้มีองค์กรเพียงแค่นี้ที่ทำหน้าที่ดังกล่าว แต่มีหน่วยงานอีกมากมายที่ทำหน้าที่ดังว่า และที่กล่าวมาเป็นเรื่องของประเทศต่างๆ คราวหน้าจะพูดถึงกลไกในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิในบ้านเรา

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th