สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : สิทธิผู้บริโภค

ปุจฉา สถานการณ์สิทธิผู้บริโภคในประเทศไทยเป็นอย่างไรบ้าง ?

วิสัชนา ดีขึ้นแต่ก็ยังต้องร่วมมือกันให้เกิดการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิของเราต่อไป
ทุกคนที่เกิดมาต้องกิน การกินหรือการบริโภคเป็นสิ่งที่มนุษย์ขาดไม่ได้ ถ้าไม่ได้บริโภคเราก็ตาย เราเกี่ยวข้องกับการบริโภคอยู่ตลอดเวลา จึงเป็นเรื่องที่สำคัญมาก แต่การบริโภคเพื่อยังชีพอยู่ได้เท่านั้น ไม่เพียงพอ อาหารหรือสิ่งที่เราบริโภคต้องไม่เป็นพิษเป็นภัย มีความสะอาด และถูกสุขลักษณะด้วย นอกจากเรื่องการกิน ก็ยังมีเรื่องการใช้สินค้า และเราก็มีสิทธิที่พึงมี อาทิ สิทธิที่จะได้รับข่าวสารที่ถูกต้องและเพียงพอเกี่ยวกับสินค้าหรือบริการ สิทธิที่จะมีอิสระในการเลือกหาสินค้าหรือบริการ สิทธิที่จะได้รับความปลอดภัยจากการใช้สินค้าหรือบริการ เป็นต้น

กล่าวถึงสถานการณ์ด้านสิทธิของผู้บริโภคมีแนวโน้มได้รับการเคารพ ส่งเสริมและคุ้มครองมากขึ้น โดยเฉพาะในด้านลายลักษณ์อักษร กล่าวคือมาตรา 57 ของรัฐธรรมแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 เป็นการรับรองสิทธิของผู้บริโภคไว้อย่างชัดแจ้งเป็นครั้งแรกในรัฐธรรมนูญของประเทศไทยและเป็นครั้งแรกที่บัญญัติให้มีองค์การอิสระซึ่งประกอบด้วยตัวแทนผู้บริโภคทำหน้าที่ให้ความเห็นในการตรากฎหมาย กฎและข้อบังคับและให้ความเห็นในการกำหนดมาตรการต่างๆ เพื่อคุ้มครองผู้บริโภค

จากความสำคัญด้านการบริโภค มีการจัดตั้งคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อคุ้มครองสิทธิของผู้บริโภคเป็นการทั่วไป โดยกำหนดให้มีคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภคเพื่อให้ความเป็นธรรมต่อผู้บริโภค

จากรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 ที่กำหนดให้มีองค์การอิสระเพื่อคุ้มครองผู้บริโภคมีหน้าที่ให้ความเห็นต่อกฎหมาย นโยบายและมาตรการต่างๆ ก่อนที่จะมีการประกาศกฎหมาย นโยบายและมาตรการ โดยให้เป็นไปตามกฎหมายบัญญัติ ภาคประชาสังคมได้เคลื่อนไหวจัดเวทีเพื่อแลกเปลี่ยนร่างกฎหมายในระดับจังหวัด การจัดเวทีแลกเปลี่ยนระดับภูมิภาคและเวทีใหญ่ในกรุงเทพฯ และพัฒนาร่างโดยสหพันธ์องค์กรผู้บริโภคนำเสนอต่อรัฐบาล รัฐสภาและสภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

แม้ว่าสิทธิผู้บริโภคมีแนวโน้มได้รับการส่งเสริมและคุ้มครองมากขึ้น แต่ในทางปฏิบัติยังมีการละเมิดสิทธิผู้บริโภค ดังที่มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค ได้รับเรื่องร้องเรียนจากผู้บริโภคเกี่ยวกับสินค้าและบริการ พ.ศ. 2543 รวมทั้งสิ้น 338 เรื่อง เป็นเรื่องคุณภาพ และบริการ 35 % สาธารณสุข 25 % อสังหาริมทรัพย์ 19 % สาธารณูปโภค 9 % และมาตรฐานสินค้า 3 % (กรุงเทพธุรกิจ 5 มิถุนายน 2545 ) นอกจากนี้ ยังมีปัญหาสิทธิเสรีภาพของผู้บริโภคอีกหลายประการ อาทิ ปัญหาผู้ประกอบการค้าเอาเปรียบคู่สัญญา ปัญหาการฟ้องร้องดำเนินคดียุ่งยากและซับซ้อน การฟ้องร้องกับผู้ประกอบธุรกิจการค้าหรือผู้ประกอบธุรกิจการโฆษณาย่อมจะเสียเวลาและค่าใช้จ่ายซึ่งเป็นการไม่คุ้มค่า ปัญหากฎหมายเกี่ยวกับการคุ้มครองผู้บริโภค มีกระจัดกระจายและแยกกันอยู่ภายใต้ การกำกับดูแลของหน่วยงานที่แตกต่างและซ้ำซ้อนกัน ปัญหาการแทรกแซงหน่วยงานที่ทำหน้าที่ให้ความคุ้มครองผู้บริโภค ปัญหาผู้บริโภคขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับกฎหมายที่คุ้มครองสิทธิของตน ไม่รู้ถึงสิทธิที่พึงมีพึงได้ของตน

ปุจฉา ทำอย่างไรให้สิทธิของเราด้านการบริโภคได้รับการส่งเสริมและคุ้มครองมากขึ้นต้องทำหลายๆ ด้าน

วิสัชนา ผู้บริโภคทั่วไปไม่ทราบว่ากฎหมายคุ้มครองผู้บริโภคมีอยู่ทั่วไปหลายกระทรวง เช่น เรื่องอาหาร ยา เครื่องสำอาง อยู่ในความรับผิดชอบของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข เรื่อง มาตรฐานผลิตภัณฑ์อยู่ในความดูแลของสำนักงานมาตรฐานอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม ฯลฯ แต่มีชื่อกฎหมายเรียกแตกต่างกันออกไป และแฝงอยู่ในกระทรวงต่างๆ ซึ่งต่างกับพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภคซึ่งมีชื่อตรงความหมายทั้งชื่อกฎหมายและหน่วยงาน ทำให้ผู้บริโภคไม่เข้าใจมาร้องเรียนเฉพาะสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค

จะทำอย่างไรให้สิทธิด้านผู้บริโภคของเราได้รับการส่งเสริมและคุ้มครอง คำตอบมิได้มีอยู่คำตอบเดียว แต่ต้องประกอบไปด้วยหลายด้าน ไม่ว่าจะเป็นประการแรก การร่วมกันลงนามเพื่อเข้าชื่อเสนอกฎหมายองค์การอิสระผู้บริโภค ตามมาตรา 57 ของรัฐธรรมนูญ รวมถึงเสนอความคิดเห็นต่อเรื่องดังกล่าว ให้องค์การนี้เป็นอิสระ เพื่อไม่ให้ถูกแทรกแซงจากฝ่ายการเมือง ราชการและธุรกิจ ประการที่สอง รวมกฎหมายด้านผู้บริโภคมาเป็นฉบับเดียวและมีหน่วยงานเดียว ประการที่สาม รณรงค์ให้ตระหนักถึงสิทธิผู้บริโภค ประการที่สี่ ควรเร่งให้มีการรับรองและสนับสนุนให้มีการก่อตั้งสมาคมหรือองค์กรคุ้มครองผู้บริโภค ทั้งในเขตกรุงเทพมหานครและในส่วนภูมิภาคเพิ่มขึ้น ประการที่ห้า สนับสนุนการดำเนินงานของเครือข่ายองค์กรผู้บริโภคที่มีอยู่เดิมให้สามารถดำเนินงานอย่างมีประสิทธิภาพและใช้มาตรการลงโทษทางสังคม ประการที่หก ปรับปรุงสัญญาที่ไม่เป็นธรรม โดยสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภคควรเร่งดำเนินการจัดทำสัญญามาตรฐานต่าง ๆ เพื่อเป็นตัวอย่างแก่ผู้บริโภคที่จะได้ใช้เป็นแนวทาง ประการที่เจ็ด ผู้บริโภคควรใช้ความระมัดระวังตามสมควรในการซื้อสินค้าและการรับบริการ ประการที่แปดพัฒนาระบบข้อมูลกลางเพื่อเผยแพร่ข้อมูลสารสนเทศเกี่ยวกับสิทธิของผู้บริโภคและข้อมูลที่เป็นประโยชน์สำหรับประชาชนที่จะใช้ฟ้องร้องและพิทักษ์สิทธิอันพึงมีได้

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th