สถาบันนโยบายศึกษา : Institute of Public Policy Studies (IPPS)

เรื่องสิทธิมนุษยชน : สิทธิของชาวไทยภูเขา

ปุจฉา ประชาชนกลุ่มใดด้อยสิทธิมากที่สุดในสังคมไทยและประสบปัญหาใดบ้าง ?

วิสัชนา ชาวไทยภูเขา เป็นความจริงอย่างหนึ่งว่า ประเทศส่วนใหญ่มิได้ประกอบด้วยคนชนชาติเดียว หากมีหลายชนชาติ หลายเชื้อชาติ ในอดีตอันยาวนานจะมีการแบ่งแยกประชากรเป็นพลเมือง คนต่างด้าว เป็นชนชาติใหญ่ ชนชาติส่วนน้อย โดยชนชาติส่วนใหญ่เป็นพลเมืองมีสิทธิต่างๆ ชนส่วนน้อย คนต่างด้าว ไม่มีสิทธิอย่างนั้นอย่างนี้ แต่ปัจจุบันรัฐและสังคมโดยเฉพาะประเทศประชาธิปไตยยอมรับสิทธิมนุษยชน และสิทธิเสรีภาพพื้นฐานของประชาชน คนภายในประเทศต่างๆ จึงมีสิทธิมากขึ้น อย่างในประเทศไทย กลุ่มชาติพันธุ์ที่อยู่บนพื้นที่สูงที่เรียกว่าชาวไทยภูเขา เช่น ปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยง) ม้ง เมี่ยน อาข่า ลีซู ลัวะ ฯลฯ มีสิทธิพลเมือง สิทธิทางการเมืองมากขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม ก็ยังเป็นกลุ่มที่ด้อยโอกาสมากที่สุดกลุ่มหนึ่งในการเข้าถึงและใช้สิทธิตามรัฐธรรมนูญ สิทธิตามกฎหมาย

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับปัจจุบันได้รับรองและค้ำประกันสิทธิบุคคลซึ่งหมายรวมถึงสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์ด้วยหลายมาตรา โดยเฉพาะมาตรา ๔ การคุ้มครองศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และสิทธิเสรีภาพของบุคคล มาตรา ๓๐ ว่าด้วยความเสมอภาค และห้ามเลือกปฏิบัติ และมาตรา ๔๖ สิทธิชุมชนดั้งเดิมในการอยู่กับป่า รักษาป่า ฯลฯ

ชาวไทยภูเขาจำนวนมากอาศัยอยู่ในแผ่นดินไทยมายาวนานหลายชั่วอายุคน แต่ก็มีที่อพยพข้ามเข้ามาทั้งเข้ามานานแล้วและพึ่งอพยพเข้ามา จากการสำรวจชาวไทยภูเขาหลายครั้งตั้งแต่ พ.ศ. 2512-2542 มีจำนวนรวม 1,033,931 คน แต่ได้สัญชาติไทยจำนวน 235,025 คน ยังมีชาวไทยภูเขาอีกจำนวนมากที่ยังไม่ได้รับการสำรวจและรับสัญชาติไทย เนื่องจากตั้งบ้านเรือนบนภูเขา ทางราชการไปถึงได้ยากลำบาก และที่สำคัญชาวไทยภูเขาส่วนใหญ่ไม่รู้และไม่เห็นความจำเป็นของการมีเอกสารราชการ ไม่ว่าจะเป็นบัตรประชาชน ทะเบียนบ้าน จึงมีอยู่มากที่ไม่มีเอกสารใดๆ เลยที่จะพิสูจน์ให้รู้ได้ว่าเป็นคนไทยหรือไม่

ต่อมา เมื่อสังคมมีความสลับซับซ้อน เอกสารราชการมีความสำคัญยิ่งต่อการดำรงชีวิต เอกสารจึงเริ่มมีความสำคัญต่อชาวไทยภูเขามาก ปัญหาที่เกิดขึ้นก็คือชาวไทยภูเขาจำนวนมากไม่มีเอกสารใดๆ ไปพิสูจน์ให้ราชการเชื่อได้ว่าเป็นคนไทย สิ่งที่มีก็คือพยานบุคคล แต่ก็เป็นหลักฐานที่ราชการไม่ให้น้ำหนักมากนัก ชาวไทยภูเขาก็เลยถูกมองว่าเป็นคนต่างด้าวเข้าเมืองผิดกฎหมายที่พร้อมจะถูกผลักดันให้ออกจากประเทศไทยได้เสมอ ถ้าไม่มีมติคณะรัฐมนตรีผ่อนผันให้อาศัยอยู่ได้ปีต่อปี ปัญหาที่สำคัญอีกประการ คือ ราชการจำแนกแยกแยะได้ลำบากว่าเป็นชาวเขาที่เกิดในประเทศไทย หรือเข้ามาในประเทศไทยนานแล้ว หรือเพิ่งอพยพเข้ามา ก็เลยไม่รู้ว่าใครเป็นใคร ประกอบกับปัญหาการคอร์รัปชั่นของราชการ ของชาวเขาที่เพิ่งอพยพเข้ามาโดยจ่ายเงินเพื่อซื้อบัตรประชาชนยิ่งทำให้ปัญหาพัวพันกันจนแก้ไขได้ยากลำบากเข้าไปอีก การที่ชาวไทยภูเขาไม่มีเอกสารพิสูจน์ตน ไม่มีเอกสารราชการ ก็เลยเข้าไม่ถึงสิทธิอีกหลายสิบประการ ไม่ว่าจะเป็นสิทธิทางการศึกษา เล่าเรียน สิทธิด้านสาธารณสุขในการรักษาเมื่อเจ็บป่วย สิทธิในการทำงานเพื่อยังชีพ สิทธิในการเลือกตั้ง สิทธิในการอาศัยอยู่ในประเทศไทย เสรีภาพในการเดินทาง สิทธิในการทำนิติกรรมต่างๆ ชาวไทยภูเขาประสบปัญหาสิทธิทั้งหลายทั้งปวงที่กล่าวมา แล้วจะดำรงชีวิตได้อย่างมีคุณค่า มีศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ได้อย่างไร แล้วจะดำรงชีวิตเหมือนคนทั่วไปได้อย่างไร

ปุจฉา ทางออกเพื่อแก้ปัญหาของชาวไทยภูเขาเป็นอย่างไร ?

วิสัชนา การแก้ปัญหาต้องกระทำหลาย ๆ วิธี

จากสภาพปัญหาที่กล่าวมาคือชาวไทยภูเขาไม่มีเอกสารพิสูจน์ตน และการจำแนกแยกแยะไม่ออกว่าใครเป็นใคร อยู่กลุ่มใดเข้ามาในประเทศไทยนานแล้วหรือไม่ ทำให้เกิดปัญหาสิทธิด้านต่างๆ มากมาย ประกอบกับกฎหมายประเทศไทย อาทิ พระราชบัญญัติคนเข้าเมือง ให้สันนิษฐานในทางลบต่อผู้ที่ไม่มีเอกสารพิสูจน์ตนว่าเป็นคนที่ลักลอบหลบหนีเข้าเมืองมา สำหรับทางออกเพื่อแก้ปัญหาชาวไทยภูเขา ที่สำคัญที่สุดคือกระบวนการสำรวจบุคคลตกหล่นเพื่อแยกแยะให้ได้ว่าเข้ามาอาศัยในประเทศไทยนานแล้วหรือยังเพื่อจะได้แก้ปัญหาต่อไป และจะได้กำหนดสถานะได้ถูกต้องว่าพวกเขาควรมีสถานะใด เป็นคนไทย หรือเป็นคนต่างด้าวเข้าเมืองผิดกฎหมายแต่ได้สิทธิอาศัยในแผ่นดินไทยต่อไปหรือคนต่างด้าวที่ลักลอบเข้าเมืองผิดกฎหมาย เมื่อจำแนกแยกแยะได้แล้วว่าใครเป็นใคร ชาวไทยภูเขาก็จะมีสิทธิต่างๆ ตามมา ทั้งเรื่องการเล่าเรียน การรักษาเมื่อเจ็บป่วย การเดินทาง การอยู่อาศัย การเลือกตั้ง ฯลฯ แต่สำหรับในช่วงรอยต่อที่ยังไม่สามารถจำแนกแยกแยะหรือกำหนดสถานะบุคคลได้ ก็ต้องมีมาตรการรองรับ โดยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ได้ตั้งคณะอนุกรรมการเพื่อศึกษาปัญหากลุ่มชาติพันธุ์ ซึ่งได้จัดประชุมเมื่อวันที่ 5 ตุลาคม 2545 เพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล ความคิดเห็นเพื่อทำหลักเกณฑ์ในการสำรวจคนตกหล่น และการเอื้อให้ชาวไทยภูเขามีสิทธิด้านต่างๆในช่วงรอยต่อ เพื่อนำเสนอต่อฝ่ายบริหารต่อไป

สิ่งสำคัญมากที่ทำให้ปัญหาของชาวไทยภูเขาไม่ได้รับการคลี่คลายก็คือทัศนคติ ไม่ว่าจะเป็นทัศนคติของภาครัฐหรือแม้แต่ภาคเอกชนก็ตาม ที่มองอย่างเหมารวมว่าชาวไทยภูเขาเป็นพวกที่อพยพมาจากต่างประเทศ ไม่ได้มีการจำแนกแยกแยะว่ามีทั้งที่เป็นชาวไทยภูเขาอยู่ติดแผ่นดินมาตั้งแต่เกิดหรือพึ่งอพยพเข้ามาอาศัยในแผ่นดินไทย ทัศนคติเช่นที่ว่ามา ทำให้ปัญหาของชาวไทยภูเขายังดำรงอยู่ และการแก้ปัญหาไม่ถูกจุด ภาครัฐไปเน้นน้ำหนักที่การปราบการคอร์รัปชั่น จึงจำเป็นอย่างยิ่งต้องมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ข้อมูลร่วมกันระหว่างหน่วยงานรัฐและเอกชนอย่างจริงจังเพื่อปรับทัศนคติและสร้างความเข้าใจต่อชาวไทยภูเขามากขึ้นต่อไป

ผศ.จรัล ดิษฐาอภิชัย

กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ

From : http://www.fpps.or.th